چگونگي امتداد يافتن فلسفه به علوم در فلسفه اسلامي با تأكيد بر تقرير آيت‌الله جوادي آملي

The Way in which Philosophy Extends to Include Sciences in the Islamic Philosophy with an Emphasis on Ayat Allah Javadi Amoli’s Exposition

مسئلۀ اساسي پژوهش حاضر پاسخ‌گويي به اين پرسش است كه ازنظر فلسفۀ اسلامي، امتداد و بسط فلسفه به علومِ ناظر به زندگي چگونه رخ مي‌دهد و فلسفه چگونه در توليد و تولد نظريه‌هاي علمي نقش‌آفريني مي‌كند. اين مقاله مي‌كوشد با روش توصيفي ـ تحليلي،‌ ضمن بازخواني آن دسته از مباحث فلسفۀ اسلامي (با توجه ويژه به تقرير آيت‌الله جوادي آملي) دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم، ابتدا مهم‌ترين ابعادِ ديدگاه فلسفۀ اسلامي را دربارۀ رابطۀ فلسفه و علوم توصيف كند و سپس با تحليل منطقي نكته‌هاي اين ديدگاه، دلالت‌ها، ظرفيت‌ها و افق‌گشايي‌هاي آن را دربارۀ چگونگي امتداد فلسفه به علوم آورده‌ايم. ملاك تمايز در علوم، موضوع فلسفه و موضوع علوم و نسبت آن‌ها با يكديگر، جايگاه موضوع، مبادي و مسائل در علوم و نسبت آن‌ها با يكديگر از مهم‌ترين مسائل فلسفۀ اسلامي‌اند كه چهارچوب نظري مناسبي براي بررسي چگونگي امتداد فلسفه به علوم فراهم مي‌كنند كه در بخش «بازخواني» به آن‌ها توجه كرده‌ايم. در بخش پاياني نيز مهم‌ترين دلالت‌ها و ظرفيت‌هاي اين بازخواني براي چگونگي نقش‌آفريني فلسفه در توليد و تولد نظريه‌هاي علمي در قالب پنج اصل بنيادين آمده‌اند كه ازجملۀ آن‌ها مي‌توان به نقش فلسفه در تأمين مقدمات براي اثبات برخي مسائل علمي، تأكيد بر اشراف دانشمند بر مبادي فلسفي دانش خود، نقش اين اشراف در تعميق نظري و تدقيق استدلالي نظريه‌ها و همچنين تفسير صحيحي از اصطلاح «فلسفۀ مضاف» و منطبق بر مباني فلسفۀ اسلامي اشاره كرد.

The principal problem in the present study is to answer the following question: how philosophy, according to Islamic philosophers, extends to the sciences referring to life and how philosophy contribute to the production and reproduction of scientific theories. With aids of an analyticdescriptive method and by reading out the topics in the Islamic philosophy referring to the philosophy and sciences relations (with especial attention to Ayat Allah Javadi Amoli’s exposition), we try first to describe the most important features of Islamic philosophy views about the relation between philosophy and sciences and then with a logical analysis we will say the points of this view, its implications, its capacities, and the new horizons it opens in the way in which philosophy extends to sciences. The distinction criterion in sciences, the subjectmatters of philosophy and sciences and their relation, the status of subjectmatter, elements and problems in sciences and their relation with each other are among the most important problems in Islamic philosophy which make an appropriate framework for investigating the way in which philosophy extends to sciences; these topics will be discussed in the section on ‘reading out’. In the final section the most important implications and capacities of this readout for the way in which philosophy could contribute to the production and reproduction of scientific theories will brought out in form of five fundamental principles: the contribution of philosophy to providing premises necessary for establishing some of the scientific problems, emphasis on the scientist proficiency over his/her principles of philosophical knowledge, the role this proficiency plays in theoretical deepening and argumentative accuracy of theories, and also a true interpretation of the term ‘additional philosophies’ according to Islamic philosophy.