زار ،از خدايي باستاني تا آييني درماني در جنوب ايران

Zaar”: From an Ancient God to a Therapeutic Ritual in the South of Iran

زار در جنوب ايران جايگاهي آيين درماني دارد و بسيار رايج است. اين آيين در كشورهايي از جمله كشورهاي حوز ه ي خليج فارس، مصر و مناطقي از آفريقا نيز ديده مي شود. زار در باور مناطق جنوبي ايران و از جمله منطقه ي هرمزگان از يك سو با مفهوم اهل هوا در ارتباط است و از سوي ديگر همچون موجودي جن گونه شناخته مي شود كه در اديان ابتدايي آفريقا و ساير باورهاي كهن ريشه اي استوار دارد. با وجود اين بين ريشه هاي اوليه ي زار و آيين امروزي آن تمايزهاي بسياري ديده مي شود. شناخت درست و دقيق اين آيين، تنها در سايه ي واكاوي ريشه هاي آن امكان پذير است؛ موضوعي كه به نظر مي رسد با وجود نگارش مقاله ها و پايان نامه هايي چند درخصوص آيين زار تا به حال مورد غفلت قرارگرفته است. در اين مقاله با استفاده از روش تحقيق اسنادي ـ تاريخي و با رويكرد تحليلي، روايت هاي معتقدان به زار در جنوب ايران با روايت هاي اساطير كهن، مورد بررسي و مطابقت قرار گرفته است. اين پژوهش نشان مي دهد كه ميان آيين زار به ويژه در منطقه ي هرمزگان با اساطير و آيين هاي كهن جهان از جمله ايزد باد (واي) در ايران و خدايان عاطل در اساطير آفريقا، شباهت و قرابت بسيار زيادي وجود دارد. درنتيجه مي توان گفت اين اساطير و باورهاي كهن در پيدايش آيين زار در جنوب ايران نقشي اساسي و تأثيرگذار داشته است.

Zaar has a therapeutic role, and it is very common in the south of Iran. This ritual has been also reported in some other countries such as the Persian Gulf countries, Egypt, and some areas of Africa. The southern people of Iran, from one hand, believe that Zaar is related to the concept of Ahlehava, and on the other hand, it is known as a genie that has a long background in the primitive religions of Africa and other ancient faiths. However, there are many distinctions between the initial origins of Zaar and its current rituals. An accurate understanding of this ritual can be possible only through analyzing its origins: a topic which despite a few papers and dissertations regarding Zaar has been neglected until now. In this paper the reports of the believers in Zaar in the south of Iran has been compared and evaluated with the ancient mythological stories using a documentary historical research method and the analytical approach. This study indicates that there are some significant similarities and affinities between the Zaar ritual in Hormozgan district and the ancient mythologies and faiths of the world specially the god of wind (vaay) and the idle gods in the African Mythology. In conclusion, it can be said that these mythologies and the ancient faiths have had a fundamental and effective role in the development of the Zaar ritual in the south of Iran.