شناخت و تحليل عوامل مؤثر بر ركود صنعت قالي‌بافي در نواحي روستايي با استفاده از روش كيو (مورد مطالعه: شهرستان گنبدكاووس)

Identification and Analysis of the Effective Factors of Carpet Weaving Industry Downturn in Rural Areas Using QMethodology (Case Study: Turkmen Carpet of Gonbade Kavus County)

صنعت فرش دست‌باف يا به‌عبارتي قالي‌بافي از كهن‌ترين صنايع بومي نواحي روستايي ايران ازجمله استان گلستان شناخته مي‌شود. اين صنعت در چند دهه گذشته با دلايل گوناگوني كه اغلب ناشي از تحولات پيشرفته در ساختار اقتصادي و اجتماعي كشور است، با در زمينه توليد مشكل و ركود مواجه شده است. در اين پژوهش سعي بر آن شد تا با بهره‌گيري از روش‌شناسي كيو، بر پايه نتايج پژوهش‌هاي مرتبط با فرش دست‌باف ايران و تجزيه‌وتحليل فضاي گفتماني موجود، شناخت جامعي از علل ركود صنعت فرش‌بافي در منطقه بررسي‌شده ارائه شد. پس‌ازآن با استفاده از مشاركت متخصصان ديدگاه‌هاي مختلف شناسايي و دسته‌بندي شد. بدين‌صورت گامي فراتر از مجموعه تحليل‌هايي كه تاكنون ارائه‌شده برداشته شد. در گام بعدي به روش نمونه‌گيري هدفمند 26 نفر از خبرگان فرش دست‌باف تركمن براي انجام مرحله مرتب‌سازي كيو مشاركت كردند. پس از پايان مرتب‌سازي، ماتريس داده‌ها براي تحليل در نرم‌افزار SPSS تشكيل شد. برپايه‌ منطق روش‌شناسي كيو، از روش تحليل عاملي كيو استفاده شد كه اصلي‌ترين روش براي تحليل ماتريس داده‌هاي كيو بود.يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد از ديدگاه كارشناسان از ميان مجموعه عوامل تأثيرگذار بر ركود صنعت قالي‌بافي در نواحي روستايي شهرستان گنبدكاووس دو عامل «عقب‌ماندگي فني در توليد فرش دست‌باف» و «بهره‌وري كمتر فرش‌بافي در مقايسه با ديگر فعاليت‌هاي اقتصادي» تأثير بيشتري داشت. براساس نتايج پژوهش به‌نظر مي‌رسد چيرگي بر ركود فعاليت قالي‌بافي در منطقه مطالعه‌شده بيش از هر چيز به عواملي از اين دست نياز دارد: نگرش سيستمي به اقتصاد روستايي و برنامه‌ريزي راهبردي مبتني‌بر جريان‌هاي متنوع و متناسب با شرايط متغير آينده در بازار فرش دست‌باف.

This study tries to analyze the reasons for the downturn of the carpet weaving industry in the Golestan Province and also takes advantage of experts’ opinions and viewpoints. The Q methodology was used to achieve a comprehensive understanding of the causes of the downturn. A total of 26 experts of the Turkmen handwoven carpet were selected for conducting "Qsort" data collection procedure. The factor analysis was conducted through a heuristic method using correlation matrix in order to identify the participant’s mental paradigms (viewpoints). Finally, six factors or viewpoints, with the total variance of 86.7, were identified. A total of 16 statements were offered in this regard including the following statements: 1) Lack of innovation and creativity and marketing problems; 2) Technical and technological backwardness and low economic proficiency; 3) Expensive cost of raw materials, lack of innovation; 4) The changed lifestyle and understanding carpet weaving as a hard work; 5) The weak planning system and institutional inefficiency; and 6) Lack of motivation, changed livelihood, and low economic proficiency. The results indicate that the statement 3 has the highest score (with the factor score of 2.05) among the various statements. This statement is followed by youth, especially young rural girls, unwillingness to work in carpet weaving field and learning its skills (score: 1.93) and lack of innovation and creativity in designs, colors, motifs and quality of the raw materials to improve the quality of carpets (score: 1.93).