پژوهشي در سيماي شهر يزد در سده‏هاي نخستين دوره اسلامي

A Research in Architecture of Yazd City in the early Islamic Period

با ورود اسلام به سرزمين هاي ايران، تغييراتي در ساختار كالبدي شهرهاي دوره قبل، يعني ساساني، صورت گرفت. ويژگي عمومي شهرهاي اين دوره، اهميت ربض و توسعه يافتن اين بخش است. به رغم وجود گزارش هاي جغرافيانگاران مسلمان و شناختي عمومي كه از ساختار شهر هاي نخستين و عناصر شكل دهنده آن ها به دست داده شده است از سيماي برخي از شهرهاي تاريخي ايران اطلاعات جامعي در دست نيست؛ يكي از مهم ترين اين شهرها، يزد است؛ بر همين اساس، در پژوهش پيش رو كه از نوع تحقيقات توصيفي تحليلي است، وضعيت اين شهر براساس اسناد تاريخي و معماري و باستان شناسي بررسي مي شود. برآيند تحقيق نشان مي دهد كه شارستان شهر يزد، اندازه كوچكي داشته و داراي بارويي استوار با دو دروازه بوده است. يكي از دروازه ها با نام laquo درب مسجد raquo در جبهه جنوبي قرار داشته و دروازه ديگر laquo درب ايزد raquo يا laquo اندرو raquo بوده كه در سمت شمالي شارستان ساخته شده است. بازار شهر و يكي از مساجد دوگانه در ربض پررونق شهر بوده است. مسجد ديگر، در درون شارستان واقع بوده است. توسعه اين شهر، در سمت جنوب و جنوب غرب و جنوب شرق بوده است و محور بازار را در شكل دهي مسير گسترش آن، به ويژه در دوره هاي بعد، بايد عامل تعيين كننده دانست.

The arrival of Islam in Iranian territories led to the changes in architecture of Iranian cities of Sassanid period. The general feature of such cities was the expansion of its external part (Rabaz). The reports of Muslim geographers indicate that the structure of these cities, however, the information about the architecture of Irans historical cities are incomplete and imprecise. Yazd city could be a good exle of these cities. This study aims to indicate the structure of Yazd city based on the historical, architectural and archeological documents with analytical descriptive approach. The outcome of this research demonstrates that the part of Sharestan, which was small, had a stable rart with two gates. One of these gates, known as Darb Masjed (The door of mosque), was located in the south of Sharestan. The second gate, known as Darb Izad or Andaru, was situated in the north of this part. The market and one of the central mosques were located in Rabaz and another mosque was situated in Sharestan. The important issue about this city was the expansion of this city in south, south _ west and south _ east. It is assumed that the market had influence on this expansion of this part in the next period.