گذر از افسانه‌ نارسيس به خويشتن در غزليات شمس

Moving from the Narcissus Myth to the Self in Shams Sonnet

ديدار با خويشتن و رسيدن به حقيقت خود يكي از اصول مسلم و نهايي سلوك الي الله است كه بسياري از آثار عرفاني به طور اشاره وار، تمثيل گونه يا مبسوط به آن پرداخته اند. آنچه عارفان در اين حيطه بيان كرده اند، در برخي موارد منطبق با آن چيزي است كه در علم روان شناسي در مورد خويشتن و مفاهيم مربوط به آن آمده است. اين مساله يعني خويشتن و تجربه شهود عرفاني در زبان مولانا گاه با تعابير و نشانه هايي بيان مي شود كه افسانه نارسيس در عالم اسطوره را تداعي مي كند؛ عناصري همچون آب، چشمه، جويبار، چهره، ديدار، عكس خود در آب ديدن و ... به ويژه در كنار هم در غزل مولانا كه در جنبه روساخت اين افسانه را در نظر مي آورد و از جنبه هاي دروني و ژرف ساختي، فضاي پديداري، پيشينه ها و برآيندها ما را از آن دور كرده، آن را دو امر مجزا و با دو جنبه متمايز ارزشي و مربوط به دو عالم عرفاني و اسطوره اي مي كند. اين پژوهش برآن است تا ضمن نگاهي به اين افسانه، ردپاي خويشتن و تجربه ديدار، نام ها، دال ها و شكل هاي بروز و توصيف آن و نيز روند دست يابي به آن را ضمن توجه به ديدگاه هاي روان شناسي به ويژه آموزه هاي يونگ در گستره غزل مولانا بكاود و مرز و حدود اين دو پديده مشابه و در معنا متفاوت را روشن كند كه يكي نفي هستي و شهود حق و ديگري اثبات هستي و خودشيفتگي و به عبارتي فريفتگي به ظواهر، نقاب ها و سايه ها و به بياني ديگر شرك، كفر و ناديده انگاشتن حقيقت است. گفتني است كه نگاه فرويد به افسانه نارسيس آن را كاملا در نقطه مقابل مفهوم تجربه ديدار و مفاهيم عرفاني مرتبط با آن قرار مي دهد و در اين راستا تحليل يونگ از برخي عناصر مرتبط با اسطوره راهگشاتر است.

Meeting with the Self and reaching its truth is one of the obvious principles of Progression towards God which has been discussed allegorically, symbolically or in detail in many mystical works. What the mystics state in this regard conforms in some cases to what has been stated about the Self and relative concepts in psychology. In the language of Molana, this matter is expressed via several terms and idioms which associate the myth of Narcissus in mythology. Some elements such as water, spring, burrow, face, meeting, seeing the own image in water, etc and their concatenation in Molanarsquo s sonnet bring this myth to the mind on the surface but, looking at the deep structure and semantic aspects of his sonnets, it seems that the two enjoy different values and are related to the diverse domains of mysticism and mythology. While paying attention to psychological theories, especially Jungrsquo s ideas, this paper aims to explore the traces of the meetingwiththeSelf experience, the signs and forms of its manifestation, and the process of reaching it and elucidate the borders of these two phenomena that one of them is the negation of Being and Godrsquo s witnessing whereas the other is the affirmation of Being and narcissism or, in a word, being attracted by outward things, masks, shadows or, in other words, polytheism, infidelity and neglecting the truth. It is worthmentioning that Freudrsquo s approach to this myth completely opposes it to the experience of meeting and relative mystical notions, and it seems that Jungrsquo s analysis of several elements of this myth is more illuminating.