تعارض تعريف قانوني عقد با بيع با رويكردي به فقه و حقوق غرب

Conflict betweenContract Definition and Sale Definition in Islamic Jurisprudence and Western Legal Systems

مقاله حاضر به بررسي تعارض مواد 183 با ماده338ق.م. پرداخته است. سبب اين تعارض نيز محور بودن تعهد در تعريف عقد در كنار تمليكي قلمداد شدن ماهيت بيع در قانون مدني است؛ لكن از آن‌جا كه اين تعارض در سطحي وسيع‌تر ميان تمامي عقود تمليكي مورد اشاره در قانون مدني و تعريف عقد در قانون مدني قابل طرح است، موادي ديگر از قانون مدني نيز در حاشيه به چالش خوانده شده‌اند و حتي اين تكاپو به محدوده يكي از عقود غير تمليكي يعني نكاح نيز كشانده شده است. چنين تعارضي اگرچه در اكثر كتب قدماي حقوقدانان مدني، مطرح نشده است، ولي اكثر حقوقدانان برجسته معاصر و صاحب‌نام در زمينه حقوق مدني با تأثر از مفهوم عقد در حقوق غربي به‌ آن پرداخته و بعضاً با آن به‌عنوان يك تعارض پايدار (مستقر) برخورد كرده‌اند. تلاش‌ ما در اين‌جا معطوف آن بوده است كه ضمن بررسي انتقادي نظرهاي قائلين به اين تعارض و معرفي راه‌حل‌‌هاي قابل ارائه در اين باره، به مدد منابع قانون مدني ايران به‌ويژه فقه اماميه و از طريق تبيين تفاوت مفهوم تعهد در حقوق غرب با آنچه در حقوق بومي ايران قابل معرفي است، اين تعارض را موضوعاً منتفي معرفي كنيم و از اين رهگذر، استواري قانون مدني را به اثبات برسانيم.

In this paper we review the conflict within Article 183 and Article 338 of Iranian Civil Code. The source of this conflict lies in the major role that obligation and the possessory nature of the contract of sales play in defining contracts. However, as this kind of conflict may also be observed between all other possessory contracts that have been referred in Civil Code, we have analyzed this aspect with some other articles of Civil Code even in the field of marriage contracts. This conflict has not been taken into account in much of the earlier literature on civil law. Nonetheless, many contemporary prominent jurists and famous authors have focused on this conflict, providing an effect on the notion of obligation in the Western law. Our aim in this article is then to provide a critical study of the conflict and to provide solutions for it. We offer the best interpretation with an emphasis on the distinction between the concept of obligation in Islamic jurisprudence and in the Western legal systems.