مطالعه ويژگي‌هاي تزييني آثار گچ‌بري هنرمندان كرماني در دوره ايلخاني تا ابتداي دوره تيموري

Studying of Decorative Characteristics of Kermanid artists’ stucco works in Ilkhanid Era until the Beginning of the Timurid Era

در دوره ايلخاني (حدود 633 ه. ق. تا 756 ه. ق.) با ورود ايرانيان به دستگاه حكومتي، حمايت از هنر و هنرمندان رونق گرفت و هنرهاي مختلف از جمله گچ‌بري به رشد و شكوفايي چشمگيري دست يافت. در اين دوره، شاهد محراب‌ها و كتيبه‌هاي گچ بري زيبا و پركاري هستيم كه از سوي حاكمان و واليان جهت مساجد، امامزاده‌ها و مقابر بزرگان سفارش داده مي‌شدند و توسط هنرمندان بنامي از خاندان‌هاي مختلف ساخته مي‌شدند. در اين ميان هنرمندان كرماني نيز در خلق آثار گچ‌بري ارزشمندي نظير محراب در دوره ايلخاني تا ابتداي دوره تيموري نقش عمده‌اي ايفا كردند و به يكي از سرآمدترين خاندان‌هاي هنرمند در اين زمينه تبديل شدند. هدف پژوهش حاضر در گام نخست شناسايي هنرمندان كرماني گچ‌بر و معرفي آثار رقم‌دار و يا منسوب به اين هنرمندان است و همچنين پراكندگي و مطالعه ويژگي‌هاي بصري آثار آن‌هاست. با مطالعات صورت گرفته مشخص شد كه آثار هنرمندان كرماني شماري ويژگي‌هاي ساختاري و تزييني خاص دارند كه آن‌ها را از ساير هنرمندان هم‌عصرشان متمايز مي‌كند از جمله: مزين شدن لچكي‌هاي تمامي محراب‌ها و برخي لوح‌هاي گچي آن‌ها با فرمي گرد، مماس بودن اين فرم گرد با ديواره محيطي لچكي، استفاده از گل‌هاي ختايي كه داراي تزييناتي مشترك هستند، قرار دادن جايگاهي ثابت براي ثبت كتيبه‌هاي حاوي نام هنرمند سازنده و تاريخ ساخت محراب. روش يافته‌اندوزي مطالعات كتابخانه‌اي و سپس مطالعات ميداني و برداشت آثار و رويكرد پژوهش تاريخي- تطبيقي است.

During the Ilkhanid era (about 633 A.H to 756 A.H) when the Iranian entered the governmental system, support of arts and artists increased and different types of arts such as stucco remarkably flourished. In this period, we can see beautiful and sophisticated stucco mihrabs and inscriptions that were ordered by rulers and governors for mosques, shrines and mausoleums which were made by famous artists of different families. In the meantime, Kermani artists, played an important role in creating valuable stucco works such as mihrabs in the Ilkhanid era until the beginning of the Timurid era, and became one of the most important artist families in this field. Therefore the purpose of current research in the first place is identifying Kermani Plasterers and the introduction of signed or attributed works, and also the study of the distribution and the visual characteristics of their works. We found out that works of Kermani artists have special distinctive decorative and structural characteristics, for example: spandrels of all the Mihrabs and some of their stucco panels are adorned with a rounded form, outline of this rounded form is tangent with spandrel’s perimeter wall, using of Khataei flowers that have common decorations, setting a fixed place for inscription recording the artist’s name and date of construction of Mihrabs, and etc. Data were collected from library research and field research and documenting works. Research approach is historical - comparative.