واكاوي مناسبات اجتماعي( اهل فتي و جوانمردي) در تزيينات مسجد جامع تيموري روستاي ازقد شهرستان مشهد

بنابر شواهد تاریخی و اسناد، مسجد جامع ازقد از جمله مساجد روستایی بجای­مانده از دوره شاهرخ تیموری در خطه مشهد است كه تزیینات چوبی، سنگی و نقاشی خاص آن، نوشتار حاضر را موجب شده است. مقاله در پی آنست كه به معرفی مسجد و تزیینات وابسته به معماری آن اهتمام ورزیده، كاربری بنا را مورد مطالعه قرار دهد و با تحلیل كتیبه ها و نقوش تصویری شكل گرفته بر چوب، سنگ و نقاشی این فرضیه را مطرح كند كه اهل فتیان و جوانمردان- از گروه های قدرتمند اجتماعی خراسان در قرن 9 هجری - با توجه به سیاست های حكومتی شاهرخ تیموری بر آثار تزیینی این بنا تاثیر گذار بوده و توانسته اند خط و مشی فكری­شان را به شكل نگاره و خط در قالبی هنرمندانه و زیركانه بیان نمایند. تزیینات چوبی شامل دَرِ منبت­كاری با نقوش و مفاهیم بكاررفته روی آن در واقع می­تواند مكمل كتیبه­های نقش­بسته بر ستون های داخل مسجد باشد. در دو كتیبه، حامی ساخت مسجد خواجه علی ازقدی ذكر شده كه ساخت آن به سال­های 833 و 834 هجری قمری برمی­گردد. تحلیل كتیبه­های مسجد، در انواع تاریخی، اجتماعی، مذهبی و ثنایی صورت پذیرفته است. بررسی كاربری بنا به این نتیجه منجر شد كه علیرغم نظر كارشناسان میراث فرهنگی مشهدبا عنایت به كتیبه­های موجود، از ابتدا كاربری مسجد داشته است. تزیینات چوبی شامل منبت عناصر تصویری و كتیبه بر دَرِ ورودی و ستون های داخلی، تزیینات سنگی در پایه ستون­ها و كتیبه­های حكاكی بر آنها نقش شده و نقاشی در قالب كتیبه، پاطاق هشتی ورودی را آراسته است. نقوش و اعداد به­كاررفته در عناصر مختلف آثار تزیینی وابسته به معماری از جمله گل­های چند پَری، شمسه، ترنج، سواستیكا و سرو نمادهایی هستند كه احتمالا در روزگار خود قابلیت فهم وخوانش داشته­ و نشان از وجود گروه­های اجتماعی بویژه اهل فتی دارد كه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. مكمل این فرضیه، استفاده از عبارات، اصطلاحات و واژگانی است كه در كتیبه های ستون روبروی محراب، همچنین پایه سنگی ستون های داخلی مسجد حَك بوده و نشان از آیین فتیان و جوانمردی دارد. علاوه بر این، نقوش حكاكی بر چوب، سنگ و تنوع فرم ستون­ها و پایه­ستون­ها، زیبایی این بنای ساده روستایی را دوچندان نموده است.