ارزيابي روابط عملكرد دانه و صفات فيزيولوژيك مرتبط با تحمل تنش شوري در ژنوتيپ هاي گندم نان (Triticum aestivum L.)

به منظور ارزيابي صفات فيزيولوژيك و زراعي موثر در تحمل به تنش شوري و ارتباط آنها با عملكرد دانه و همچنين بررسي اثر تنش شوري بر آنها، 25 ژنوتيپ گندم نان (شامل ارقام بومي وتجاري، لاين هاي اميد بخش و شاهدهاي ارگ، بم، افق و سيستان) در قالب طرح آزمايشي بلوك هاي كامل تصادفي با 3 تكرار در دو آزمايش جداگانه در شرايط تنش شوري آب و خاك به مدت دو سال زراعي (93-1391) در ايستگاه تحقيقاتي خراسان جنوبي- بيرجند مورد مقايسه قرار گرفتند. نتايج تجزيه واريانس مركب براي صفات مورد مطالعه در هر دو شرايط، اختلاف معني داري را بين ژنوتيپ ها نشان داد. در شرايط تنش ژنوتيپ هاي 25، 22 و 20 به ترتيب با ميانگين عملكرد دانه 5517، 5322 و5317 كيلوگرم در هكتار و در شرايط بدون تنش ژنوتيپ هاي 1(شاهد سيستان)، 20 و 25 به ترتيب با ميانگين عملكرد 7869، 7728 و 7706 كيلوگرم در هكتار، بيشترين عملكرد دانه را داشتند. بيشترين ميزان كاهش ناشي از تنش شوري به ترتيب در صفات نسبت پتاسيم به سديم (برگ پرچم)، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك، سطح برگ پرچم، طول پنالتيمت، طول پدانكل و ارتفاع بوته مشاهده گرديد. در مقابل ميانگين صفات دماي پوشش گياهي و ميزان يون سديم (برگ پرچم) در شرايط تنش شوري، افزايش يافت. در شرايط تنش شوري عملكرد دانه با عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه در شرايط غيرشور، نسبت پتاسيم به سديم، محتواي كلروفيل (SPAD)، محتواي آب نسبي، شاخص برداشت، طول سنبله، طول پدانكل و وزن هزار دانه همبستگي مثبت و معني دار و با ميزان يون سديم همبستگي منفي و معني داري داشت. نتايج تجزيه رگرسيون نشان داد كه در شرايط تنش شوري صفاتي مانند عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت، نسبت پتاسيم به سديم، ميزان يون سديم، طول سنبله و عرض برگ پرچم اثر معني داري بر عملكرد دانه داشته و سهم قابل توجهي از تغييرات عملكرد دانه را تببين مي كنند. با استفاده از تجزيه به عامل ها در شرايط تنش شوري، 21 متغير در پنج عامل تعريف شدند كه در مجموع 46/80 درصد از تغييرات داده ها را توجيه كردند. نتايج اين آزمايش نشان داد كه خصوصياتي مانند عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت، نسبت پتاسيم به سديم، ميزان يون سديم، طول سنبله، محتواي كلروفيل، محتواي آب نسبي و وزن هزار دانه را مي توان به عنوان معيارهايي براي انتخاب در جهت بهبود عملكرد دانه در ژنوتيپ هاي گندم در شرايط تنش شوري معرفي كرد. ژنوتيپ هاي 13، 20، 21، 22، 23، 24 و 25 كه غالباً در شجره خود يكي از ژنوتيپ هاي متحمل به شوري كارچيا، Sakha8 و22-66-1 را دارند، با داشتن عملكرد دانه بالا و خصوصيات مناسب فيزيولوژيك، به عنوان ژنوتيپ هاي برتر و مناسب براي شرايط شور شناسايي شدند.