بررسي و تبيين جايگاه شريعت در نظام حقوقي كشور عراق با تأكيد بر نقش مرجعيت

The position of religion in the governmental system of Iraq

كشور عراق در زمرۀ مهم‌ترين همسايه‌هاي كشور ماست كه طولاني‌ترين مرزهاي خشكي را نيز با ايران داراست و به‌تبع آن، همواره اشتراكات، مناسبات و روابط اقتصادي، سياسي، اجتماعي، و به‌خصوص فرهنگي و مذهبي چشمگيري با هم داشته و دارند. در همين زمينه مطالعۀ جايگاه شريعت در نظام حكومتي اين كشور با عنايت به ظرفيت‌هاي موجود در انديشۀ سياسي شيعه اهميت ويژه‌اي دارد. اين پژوهش در تلاش است تا جايگاه شريعت در نظام حقوقي كشور عراق را تبيين و ارزيابي كند. در اين زمينه ابتدا نظام حقوقي موجود، در حوزه‌اي كه با مفهوم شريعت تلاقي دارد، ترسيم شده است. از سويي ديگر براي سنجش آنچه هست (جايگاه فعلي شريعت در نظام حقوقي عراق)، با آنچه بايد باشد (به‌عنوان وضعيت مطلوب)، نيازمند معياري است كه مناط و ملاك آن قرار گيرد؛ازاين‌رو به‌اختصار وارد مسائل مبنايي و جنبه‌هاي ماهوي بحث شده‌ايم. در اين تحقيق، تحصيل اين معيار، متكي به آراي علامه شهيد سيد محمدباقر صدر است. در حقيقت پرسش اصلي اين پژوهش تطابق يا عدم تطابق نظام حقوقي كشور عراق با معيار مذكور است. پس از بررسي سير تطور جايگاه شريعت در قوانين اساسي عراق و ذكر تاريخچه‌اي مختصر از تحولات مربوط، به‌منظور پاسخ به پرسش اصلي، بررسي مؤلفه‌هاي مزبور (ساختار جمعيتي، قانون اساسي، رويكرد بين‌المللي و مبناي ايدئولوژيكي تشكيل حكومت) نشان مي‌دهد اين كشور با وجود تلاشي كه در جهت نهادينه كردن شريعت در حكومت داشته است، با خلأهايي بنيادين در اجرا كردن دين در مناسبات حكومتي و ايجاد حكومت مطلوب مواجه مي‌شود. علل ايجابي چون دخالت خارجي و ساختار جمعيتي، از يك سو و علل سلبي چون رويكرد نظري علماي برجسته و مرجعيت در زمينۀ حكومت از سوي ديگر در اين نتيجه تأثيرگذار بوده است.

This research is an attempt to assess and explain the position of religion in the governmental system of Iraq. In this regard, the paths where current governmental system and the concept of religion cross, have been traced. On the other hand, to compare “what is” (the current status of religion in the governmental system of Iraq) and “what should be” (as desired conditions), it is required to measure them via determined parameters. As a result, the main enquiry of this article is the compliance or lack thereof of the legal system of Iraq with the mentioned parameters. To this end, the basic issues and substantive aspects are reviewed briefly. The parameters in this research are based on the viewpoints of Allameh Seyyed Mohammad Baqir alSadr. After surveying the evolution of religion’s position in the constitution laws of Iraq and the history of relevant developments in response to the main question, the review of the components (demographic structure, constitution, international approach and ideological basis of government) shows that despite aiming to institutionalize the rules of religion in the Government, The country still faces fundamental gaps between implementing the religion sentences and establishing good governance. In addition, the comparison of "what is" and "what should be" implies that attempts to define an appropriate position for religion has not been successful. Other factors such as foreign interference, demographic structure and theoretical approach of religion scholars and authorities, have also contributed to the mentioned outcome.