نگاهي گذرا به گمركات و قاچاق كالا در نيمه دوم قرن نوزدهم و تاثير آن بر توسعه ملي در ايران

با روی كار آمدن سلسه قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ قرن نوزدهم میلادی به­ویژه از عهد ناصری به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی - سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصادی جهانی تحولات عمده­ای در سازمان گمرك كشور به وجود آمد كه تأسیس وزارت گمرك(1292ﻫ. ﻕ/ 1874م.)، تنظیم و انتشار نظامنامۀ گمركی، لغو اصول اجاره­داری و وضع تعرفه­های نوین گمركی از مهم­ترین آنها محسوب می­شود كه پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمركی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شكل­گیری ساختار نوین گمركی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمركات نسبت به دوران پیش از قاجاریه گردید، لكن نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی كشور را برایی توسعه همه جانبه فراهم نماید. درنتیجه حاصل این تحولات نصیب كشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. از یكسو، هجوم كالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ كامل آنها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقۀ همۀ طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایع­دستی را به نابودی كشاند؛ از سوی­دیگر، واردات بی­رویه كالا از كشورهای اروپایی به مرزهای كشور و عدم مدیریت صحیح زعمای قاجار سبب ورود حجم بسیاری از كالاها از جمله: شكر، قند، چای، منسوجات، ... به صورت قاچاق به كشور شد كه بیشترین صدمه را به بخش صنعت داخلی و كشاورزی وارد ساخت. این مقاله در نظر دارد تا به این پرسش پاسخ دهد كه وضعیت گمركات در دوره ناصرالدین شاه چگونه بوده است و دیگر آنكه تاثیر قاچاق كالا بر ثبات اقتصادی این عصر تاریخی چه عواقبی را متوجه كلیت نهاد اقتصاد ناصری و ناتوانی در نیل به یگ فرآیند اثرگذار در توسعه همه جانبه گزارده است.