مكانيابي مخازن ذخيره آب با استفاده از GIS و روش تصميم گيري چند معياره TOPSIS (مطالعه موردي: جنوب استان سيستان و بلوچستان)

Application of Geospatial Information System and Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution for sitting water reservoirs Case study: South of Sistan & Balouchestan Province

با توجه مطالعات اخير، در سال 2025، كمبود آب در كشورهاي فقير كه منابع محدودي دارند و جمعيت آنها به سرعت درحال افزايش است، نمود بيشتري پيدا خواهد كرد. بنابراين يك طرح درازمدت براي حفظ منابع آب لازم است. احداث سدهاي مخزني بزرگ بر روي رودخانه هاي دائمي كشور يكي از مهمترين طرح ها است و مرحله اصلي براي اجراي اين طرح انتخاب مكان مناسب در حوزه آبريز مي باشد. هدف از اين مطالعه، كاربرد سيستم اطلاعات جغرافيايي و توسعه روش تصميم گيري چندمعياره تاپسيس براي انتخاب و رتبه بندي محل احداث سد در منطقه جنوبي استان سيستان و بلوچستان مي باشد. با نظر كارشناسان و داده هاي موجود معيارهاي تعيين مكان بهينه شامل معيارهاي زمين شناسي، كاربري اراضي، رسوب، كيفيت آب، فرسايش، آب هاي زيرزميني و هيدرولوژي انتخاب گرديده اند. براي مشخص كردن ميزان اهميت معيارهاي ورودي از روش وزن دهي نسبتي استفاده شده است.  در ابتدا با پياده كردن الگوريتم تاپسيس در محيط نرم افزار ArcGIS لايه اي تحت عنوان نزديكي نسبي به راه حل ايده آل كه داراي مقادير بين صفر و يك مي باشد، ايجاد شده است. سپس با مدل سازي مسير جريان آب و بررسي شرايط توپوگرافي منطقه و انجام محاسبات مربوط به ارتفاع و طول تاج سد و اعمال محدوديت حجم مخزن، 15 گزينه كه پتانسيل احداث سد در آنها وجود دارد، انتخاب و در آخر با يافتن مقادير هر گزينه در لايه ايجاد شده، گزينه ها رتبه بندي  شده اند. با توجه به نتايج بدست آمده گزينه A كه نمايانگر سد كهير است، با امتياز 85/0 بهترين گزينه انتخابي و گزينه P– سمت شرق محدوده با امتياز 47/0 بدترين گزينه مي باشد و همچنين در بين سدهاي احداث شده در منطقه سد پيشين با امتياز 62/0 بدترين سد انتخاب گرديد و گزينه K با امتياز 67/0 بر روي شاخه سمت راست رودخانه سرباز به عنوان گزينه پيشنهادي انتخاب گرديد.

According to recent study, in 2025, water shortages will be more prevalent among penurious countries; hence, a long term planning for saving water resources is necessary. One of the most important plans is building a dam on perennial rivers and the main step in this process is selecting the best place in watershed. The aim of this study is developing the multicriteria decision support framework for dam site selection in South of Sistan Balouchestan province. A study has been made by applying GIS and Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution to select and prioritize potential places for constructing a dam. The criteria for dam site selection have been chosen upon scholar’s ideas and available data. They include Geology, Land use, Sediment, Water Quality, Erosion, Groundwater and Hydrology. Ratio Estimation Procedure has been used to estimate weight of criteria. First, TOPSIS method and GIS have been conflated and a geospatial layer has been created that it’s called “the relative closeness to the ideal solution” that its values are between zero and one. Second, A Model has been created based on streams and topographical conditions. This model evaluates structural height, dam crest length and volume of reservoirs and upon the results of the model, fifteen places have been selected. Finally, the sites have been prioritized by finding their values on the created layer. In conclusion, the best place is A Kahir dam that its value is 0.85, the worst site is P that its value is 0.47 as well as Pishin dam is the worst dam amongst all the dams that have been built in the region that its value is 0.62, also the best option is K that is located on the right side branch of Sarbaz river and its value is 0.67.