مقايسه بازده و تركيب‌هاي اسانس اندام‌هاي مختلف (برگ، گل، ساقه و گل اندام هوايي) Anthemis tinctoria L.

Comparison of essential oil content and composition of different parts (leaf, flower, stem and aerial parts) of Anthemis tinctoria L.

جنسAnthemis  متعلق به تیره كاسنی، در ایران دارای 23 گونه بومی و یكساله است كه گل‌ها و اندام هوایی آنها حاوی اسانس می‌باشد. در این تحقیق برای اولین بار بذر Anthemis tinctoria L. (بابونه زرد) از آذربایجان‌غربی جمع‌آوری و در مزرعه گیاهان دارویی ایستگاه تحقیقاتی البرز (كرج) كشت گردید. به‌منظور اطلاع از بازده و تركیب‌های تشكیل‌دهنده اسانس بابونه زرد در حالت زراعی، از سرشاخه‌های گلدار گیاه كاشته شده در مرحله گلدهی كامل به صورت تصادفی نمونه‌برداری شد. گلها، برگها و ساقه‌های قسمتی از سرشاخه گلدار جدا شدند. اندام‌های مختلف پس از خشك شدن با جریان هوا به‌صورت جداگانه و با استفاده از روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. به‌منظور شناسایی و جداسازی تركیب‌های تشكیل‌دهنده اسانس از دستگاه كروماتوگرافی گازی و كروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی استفاده شد. نتایج نشان داد كه بازده اسانس گل، برگ، ساقه و كل اندام هوایی بر حسب وزن خشك گیاه به‌ترتیب 0892/0، 0487/0، 0466/0 و 0792/0 می‌باشد. نتایج حاصل از تجزیه اسانس برگ حضور 32 تركیب را نشان داد كه 5 تركیب عمده اسانس شامل كامفور (8/15%)، آلفا-اودسمول (3/10)، گوایول (6/9%)، كریزانتنون (4/8%) و 8،1-سینئول (0/8%) بودند كه بیش از 53% كل تركیب‌های اسانس را تشكیل می‌دادند. تعداد 21 تركیب در اسانس ساقه شناسایی شد كه چهار تركیب عمده شامل اسپاتولنول (6/25%)، آلفا-اودسمول (5/14%)، كاریوفیلن اكسید (8/11%) و بتا-اودسمول (9/5%) بودند. از تعداد 22 تركیب شناسایی شده در اسانس گل پنج تركیب عمده شامل آلفا-اودسمول (5/27%)، بتا-اودسمول (3/14%)، اسپاتولنول (3/13%)، 10- اپی-گاما-اودسمول (2/7%) و 8،1-سینئول (2/4%) بودند. از میان 29 تركیب شناسایی شده در اسانس اندام هوایی 5 تركیب عمده اسانس شامل گاما-اودسمول (92/39%)، كارونن (1/9%)، كامفور (5/6%)، اسپاتولنول (1/5%) و 8،1-سینئول (3/4%) بودند. نتیجه آزمایش نشان داد كه مقدار آلفا-اودسمول به‌عنوان جزء اصلی این اسانس از 10 تا 40% در اسانس اندامهای مختلف متغیر است كه كمترین مقدار آن در اسانس برگ و بیشترین مقدار آن در اسانس سرشاخه گلدار وجود داشت. در حالی‌كه بیشترین میزان بتا-اودسمول ابتدا در اسانس گل و بعد ساقه مشاهده شد. البته حضور مقدار زیاد كریزانتنون و كامفور در اسانس برگ نیز قابل ملاحظه بود. بنا بر نتایج این تحقیق نه تنها می‌توان با اسانس‌گیری از سرشاخه گلدار یا كل اندام هوایی این گونه آنتمیس در مرحله گلدهی كامل، عملكرد بیشتری از اسانس را بدست آورد، بلكه برای اهداف خاص و دستیابی به برخی اجزا به میزان بالاتر در اسانس، می‌توان از اندام دلخواه به‌صورت جداگانه اسانس‌گیری بعمل آورد.

The Anthemis genus, belonging to Asteraceae family, has 23 endemic annual species in Iran, with the flowers and shoots containing essential oil. In this experiment, for the first time, the seeds of Anthemis tinctoria L. were collected from west Azarbayejan, Iran, and cultivated at the field of Alborz Research Station. In order to determine the essential oil composition of cultivated Anthemis tinctoria, random sampling was conducted at full flowering stage from flowering shoot. Flowers, leaves and stems were divided and dried in open air and their essential oil was produced separately by hydro-distillation. To analyze the essential oil composition, GC and GC-MS were used. Results indicated that essential oil percentage in flower, leaf, stem and total shoot was 0.0892, 0.0487, 0.0466 and 0.0792%, respectively. Analysis of leaf essential oil indicated that 32 compounds were detected; five main compounds were camphor (15.8%), α-eudesmol (10.3%), guaiol (9.6%), chrysanthenone (8.4%) and 1,8-cineol (8.0%); contributing to more than 53% of the essential oil composition. Twenty-one compounds were detected in stem essential oil; four main compounds were spathulenol (25.6%), α-eudesmol (14.5%), caryophyllene oxide (11.8%) and β-eudesmol (5.9%). Moreover, 22 compounds were detected in flower essential oil; five main compounds were α-eudesmol (27.5%), β-eudesmol (14.3%), spathulenol (13.3%), 10-epi-g-eudesmol (7.2%), 1,8-cineol (4.2%). The results also indicated that 29 compounds were detected in shoot essential oil; four main compounds were g-eudesmol (39.92%), caronene (9.1%), camphor (6.5%), spathulenol (5.1%) and 1,8-cineol (4.3%). According to the obtained results, the percentage of α-eudesmol as main component of this essential oil varied from 10 to 40% in different plant parts, the lowest in leaf oil and the highest in aerial part oil. The highest amount of β-eudesmol was found in flower and stem oil. The presence of high amount of chrysanthenone and camphor in leaf oil was also remarkable. It can be concluded that by using flowering shoot or total aerial parts of A. tinctoria in full flowering stage, more essential oil yield would be produced. In addition, for special purposes and obtaining some special compounds, special plant parts could be distilled.