بررسي تنوع صفات مورفولوژيكي و ميزان پيكروكروسئين در ژنوتيپ‌هاي مختلف زعفران (Crocus sativus L.)

Study of morphological traits and picrocrocin variation in different genotypes of saffron (Crocus sativus L.)

زعفران (Crocus sativus L.) از مهمترین گیاهان دارویی و گران‌ترین ادویه جهان می‌باشد. این تحقیق به‌منظور بررسی تنوع صفات مورفولوژیكی ژنوتیپ‌های زعفران جمع‌آوری شده از نقاط مختلف كشور در مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان انجام شد. تعداد 27 ژنوتیپ در قالب طرح آزمایشی بلوك‌های كامل تصادفی در 3 تكرار و در ردیف‌هایی با فاصله 30 سانتی‌متر كشت گردیدند. صفات عملكرد كلاله خشك، وزن تر گل، تعداد گل در مترمربع، تعداد روز تا ظهور اولین گل، ارتفاع گیاه در زمان گلدهی، طول دوره گلدهی و میزان جذب پیكروكروسئین اندازه‌گیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد كه اختلاف بسیار معنی‌داری (01/0>p) بین ژنوتیپ‌ها برای همه صفات وجود داشت. مقایسه میانگین صفات نشان داد كه ژنوتیپ همدان بیشترین و ژنوتیپ‌های قائن و بشرویه كمترین تعداد روز تا ظهور اولین گل را به خود اختصاص دادند. دامنه تغییرات میزان جذب پیكروكروسئین از 425/0 تا 681/0 نانومتر متغیر بود. ژنوتیپ‌های نیشابور (خوجان) به‌ترتیب بیشترین و اصفهان كمترین میزان عملكرد كلاله خشك را داشتند. همچنین، ژنوتیپ نیشابور (خوجان) بیشترین تعداد گل در مترمربع را نیز به خود اختصاص داد. براساس تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها در 7 گروه مختلف قرار گرفتند. تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات در گروه‌های حاصل از تجزیه خوشه‌ای نشان داد كه ژنوتیپ‌های قرار گرفته در گروه ششم دارای ویژگی‌های مطلوبی از نظر تعداد روز تا ظهور اولین گل، عملكرد كلاله، وزن تر گل، تعداد گل و طول دوره گلدهی می‌باشند. بر همین اساس، همه ژنوتیپ‌های قرار گرفته در این گروه جزء ژنوتیپ‌های برتر انتخاب شدند. نتایج این مطالعه نشان داد كه تنوع ژنتیكی قابل‌توجهی از نطر صفات مهم زراعی در بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی زعفران وجود دارد كه احتمالاً ناشی از متنوع بودن اجداد و یا پدیده جهش بوده‌است. همچنین، تنوع مورفولوژیكی ژنوتیپ‌ها از تنوع جغرافیایی تبعیت نمی‌كند.

Crocus sativus L. is one of the most important medicinal plants and expensive spice in the world. This study was carried out to evaluate morphological traits and picrocrocin composition of 27 genotypes derived from different regions of country. Twenty-seven genotypes were cultivated in a randomized complete blocks design with three replications at Shahid Fozveh Station of Esfahan Research Center of Agriculture and Natural Resources. Stigma yield, flower fresh weight, number of flower, number of days to appearance of the first flower, plant height at flowering stage, flowering period and picrocrocin content were measured. Variance analysis of data showed significant differences among genotypes for all traits (p<0.01). Based on mean comparison, the highest and the lowest number of days to appearance of the first flower were recorded for Hamedan genotype and Ghaen and Boshroye genotypes, respectively. The variation range of picrocrocin varied from 0.425 to 0.681. Neishaboor and Esfahan genotypes had the highest and the lowest stigma yield, respectively. In addition, the highest number of flower was recorded for Neishaboor genotype. Cluster analysis divided the genotypes in to seven clusters. According to the obtained results, the genotypes classified in the 6th cluster showed appropriate traits of stigma yield, flower fresh weight, number of flower, flowering period, and number of days to appearance of the first flower. Results of this study revealed considerable variation among the genotypes probably because of the variety of ancestors or mutation phenomenon. Our results showed no relationship between agronomic diversity and geographic distribution.