تأثير تنش خشكي انتهاي فصل و زمان برداشت بر عملكرد دانه و محتواي اسانس رازيانه (Foeniculum vulgare Mill.)

Effects of terminal drought stress and harvesting time on seed yield and essential oil content of fennel (Foeniculum vulgare Mill.)

به‌منظور بررسی تغییرات عملكرد و اسانس رازیانه (Foeniculum vulgare Mill.) تحت شرایط تنش خشكی و زمان‌های مختلف برداشت، آزمایشی در بهار 1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشكده كشاورزی دانشگاه زنجان به اجرا درآمد. آزمایش به‌صورت كرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی در سه تكرار انجام شد. در این آزمایش تأثیر تنش خشكی در سه سطح شامل شاهد (آبیاری كامل)، تنش خشكی در مراحل گلدهی و پرشدن دانه در كرت‌های اصلی و زمان برداشت در سه سطح شامل برداشت در مراحل خمیری نرم (محتوای رطوبت دانه 58%)، خمیری سخت (محتوای رطوبت دانه 37%) و رسیدگی كامل (محتوای رطوبت دانه 16%) در كرت‌های فرعی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد كه تأثیر تنش خشكی بر عملكرد دانه، وزن هزاردانه، تعداد چترك در چتر، تعداد دانه در چترك، تعداد دانه در چتر، درصد و عملكرد اسانس معنی‌دار (05/0 ≤ p) بود. تمامی صفات مذكور تحت شرایط تنش خشكی به‌طور معنی‌داری (05/0 ≤ p) كاهش یافتند. بیشترین عملكرد دانه (63/1436 كیلوگرم در هكتار) و اسانس (54/34 كیلوگرم در هكتار) از تیمار شاهد (آبیاری كامل) و كمترین میزان صفات مذكور از تیمار تنش در مرحله پر شدن دانه حاصل شد. همچنین نتایج نشان داد كه تأثیر زمان برداشت بر عملكرد دانه و اسانس، محتوای اسانس، وزن هزاردانه، تعداد دانه در چترك و تعداد دانه در چتر معنی‌دار (05/0 ≤ p) بود. به‌‌طوری كه بیشترین عملكرد دانه (75/1425 كیلوگرم در هكتار) از برداشت در مرحله رسیدگی كامل و كمترین آن (81/784 كیلوگرم در هكتار) از برداشت در مرحله خمیری نرم بدست آمد. بیشترین عملكرد اسانس (97/33 كیلوگرم در هكتار) نیز از برداشت در مرحله خمیری سخت بدست آمد كه تفاوت معنی‌داری با مرحله رسیدگی كامل نداشت. با توجه به نتایج آزمایش چنین می‌توان استنباط كرد كه رازیانه در مراحل رشد زایشی حساس به تنش خشكی بوده و عملكرد كمّی و كیفی آن تحت تأثیر زمان برداشت قرار می‌گیرد.

To study the changes of yield and essential oil of fennel (Foeniculum vulgare Mill.) under drought stress condition and different harvesting times, a field experiment was conducted at College of Agriculture, University of Zanjan in the spring of 2011. The experiment was conducted as a split plot based on complete randomized block design with three replications. In this study, the effects of water stress in three levels including control, drought stress at flowering and grain filling stages were assigned to the main plots and three harvesting times including harvest at soft dough (58% moisture content of grain), hard dough (37% moisture content of grain) and maturity stages (16 % moisture content of grain) were assigned to the sub plots. Results showed that the effect of drought stress on grain and essential oil yield, grain essential oil content, 1000-grain weight, number of umbellet in umbrella, number of grain in umbellet, number of grain in umbrella was significant (p ≤ 0.05). Majority of mentioned traits decreased significantly (p ≤ 0.05) under drought stress condition. Therefore, the highest grain yield (1436.63 kg/ha) and essential oil yield (34.54 kg/ha) were obtained in control treatment (full irrigation) and the lowest amounts of mentioned traits were obtained in drought stress at grain filling stage. According to the obtained results, the effect of harvest time on grain and essential oil yield, grain essential oil content, 1000-grain weight, number of grain in umbellet and number of grain in umbrella, was significant (p≤0.01). Therefore, the highest and lowest grain yield (1425.75 and 784.81 kg/ha) was obtained in hard dough and maturity stages, respectively. In addition, the highest essential oil yield (33.97 kg/ha) was obtained in hard dough stage but there was no significant difference about essential oil yield between hard dough and maturity stages. It can be concluded that the fennel plant is sensitive to drought stress at reproductive growth stages and the quantity and quality of fennel yield can be affected by harvest time.