مقايسه تركيب‌هاي شيميايي اسانس اندام‌هاي رويشي و زايشي گياه وشا (Dorema ammomiacum D. Don.) منطقه شهسواران كاشان

Comparison of essential oil chemical composition of vegetative and reproductive organs of Dorema ammoniacum D. Don. in Shahsavaran, Kashan

جنس وشا (Dorema D. Don.) متعلق به خانواده چتریان (Umbelliferea)، دارای گونه‌های دارویی بسیار ارزشمندی است كه تاكنون در حدود 16 گونه از این جنس در جهان و 6 گونه از ایران گزارش شده‌‌است. در این تحقیق تركیب‌های شیمیایی اسانس اندام‌های رویشی و زایشی گیاه وشا (Dorema ammomiacum D. Don.) منطقه شهسواران كاشان مورد بررسی قرار گرفته‌‌است. این گونه‌ انحصاری نواحی نیمه‌خشك ایران و افغانستان بوده و در اراضی قلوه‌سنگی و صخره‌ای دارای رویشگاه‌های طبیعی می‌باشد. ساقه، برگ، میوه و ریشه گونه‌ یاد‌شده در بهار سال 1390 جمع‌آوری و در شرایط آزمایشگاه خشك شد و به روش تقطیر و استخراج با بخار همزمان با حلال آلی (SDE) اسانس‌گیری شدند. برای شناسایی تركیب‌های تشكیل‌دهنده اسانس، از دستگاه‌های گاز كروماتوگرافی (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل‌‌شده به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. ١8 تركیب در اسانس ساقه و برگ خشك گیاه شناسایی شد كه اجزای اصلی آن، شامل: ترانس- نرولیدول (7/١١%)، ترانس، ترانس- فارنزیل‌استون (۹/٨%)، فیتول (۹/٨%)، دی-ان-بوتیل فتالات (9/٦%)، ۲-ترانس-تری‌دكن-١-ال (1/٦%) و آلفا-فارنزول (5/٥%) بودند. ١٣ تركیب در اسانس ساقه و برگ تازه گیاه شناسایی شد كه اجزای اصلی آن، شامل: فیتول (2/١٥%)، ترانس- نرولیدول (6/١٤%)، آلفا-فارنزول (١٤%)، ۲-ترانس-تری‌دكنول (8/١۲%) و تترا‌دكانال (٦/٥%) بودند. ١2 تركیب در اسانس میوه گیاه شناسایی شد كه اجزای اصلی آن، شامل: آلفا-فارنزول (2/41%)، بتا-بیزابولن (13%)، آلفا-بیزابولول (4/٦%) و سیس- فارنزال (٥/٥%) بودند. تعداد ١2 تركیب شیمیایی در اسانس ریشه گیاه شناسایی شد كه اجزای اصلی آن، شامل: بتا-بیزابولن (1/٥٦%)، الیمایسن (٢/١٢%) و تری‌دكانال (١/٦%) بودند. بیشترین درصد اسانس اندام‌های ریشه و میوه گیاه وشا منطقه شهسواران كاشان، مربوط به سزكوئی‌ترپن‌ها بودند.

Dorema D. Don. genus belongs to the Umbelliferae family with important medicinal and aromatic species, containing more than 16 species worldwide, of which 6 species have been reported in Iran. In this research, the essential oil composition of vegetative and reproductive organs of Dorema ammoniacum D. Don. obtained from Shahsavaran, Kashan was investigated. This species is endemic to semi-arid regions of Iran and Afghanistan, growing naturally on rocky and alluvial lands. The stem, leaf, fruit and root of this species were collected in spring 2011 and dried in shade (at room temperature). The essential oil was extracted by simultaneous steam distillation and solvent extraction (SDE). The chemical composition of the essential oil was analyzed by using GC and GC-MS. According to the obtained results, 18, 13, 12 and 12 components were identified in the essential oil of dry stem and leaf; fresh stem and leaf; fruits, and roots respectively of which the major components were as follows: (E)-nerolidol (11.7%), E, E-farnezyl acetone (8.9%), phytol (8.9%), di-n-butyl phthalate (6.9%), 2(E)-tridecen-1-al (6.1%) and α-farnesol( 5.5%) in the essential oil of dry stem and leaf; phytol (15.2%), (E)-nerolidol (14.6%), α-farnesol (14%), 2-(E)-tridecenol (12.8%) and tetradecanal (5.6%) in the essential oil of fresh stem and leaf; α-farnesol (41.2%), β-bisabolene (13%), α-bisabolol (6.4%), and (Z)-farnesal (5.5%) in the essential oil of fruits, and β-bisabolene (56.1%), elemicin (12.2%) and tridecanol (6.1%), in the essential oil of roots. Sesquiterpenes constituted the main chemical group in the essential oil obtained from the roots and fruts of Dorema ammoniacum in Shahsavaran, Kashan.