بررسي تركيب‌هاي شيميايي اسانس بومادران هزار برگ (Achillea millefolium L.) در رويشگاه‌هاي مختلف استان آذربايجان‌شرقي

Chemical composition of Achillea millefolium L. essential oil from different regions of Eest Azerbaijan province

بومادران هزاربرگ با نام علمی Achillea millefolium L. متعلق به خانواده كاسنی (Asteraceae) می‌باشد. 130 گونه مختلف از این جنس در سراسر جهان پراكنش دارند، از این بین 19 گونه در كشور ایران رویش طبیعی دارد كه از این تعداد 7 گونه بومی ایران است. در این مطالعه سرشاخه‌های گلدار به همراه برگ‌های روی ساقه و برگ‌های قاعده‌ای گیاه در خرداد ماه 1390 از هفت منطقه زنوز، باسمنج، پیربالا، بناب مرند، شبستر، كندلج و جلفا واقع در استان آذربایجان‌شرقی جمع‌آوری شده و بعد از خشكاندن در سایه و دمای اتاق جهت استخراج اسانس به روش تقطیر با آب با طرح كلونجر طبق فارماكوپه بریتانیا به مدت 4 ساعت بكار گرفته شد. تركیب شیمیایی اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌های گاز كروماتوگراف (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. بازده متوسط تولید اسانس توسط پیكر رویشی و گل در این گیاه با سه تكرار برحسب وزن خشك ماده گیاهی، برای مناطق مختلف تقریباً برابر 1/0% زنوز، 4/0% باسمنج، 1/0% پیربالا، 2/0% بناب مرند، 1/0% شبستر، 25/0% كندلج و 4/0% جلفا تعیین شد. در مجموع در اسانس زنوز، باسمنج، پیربالا، بناب مرند، شبستر، كندلج و جلفا به‌ترتیب 35، 38، 48، 43، 45، 37 و 42 تركیب شناسایی شد كه از این میان تركیب‌های‌دلتا-كادینول (3/23-7/3%)، 1،8-سینئول (5/18-7/7%)، جرماكرن D (9/10-7/2%)، آلفا-اودسمول (8-2%)، ترانس نرولیدول (3/11-6/2%) و آلفا-پینن (4/9-6/1%) در همه مناطق مشترك بوده و دارای بیشترین غلظت بودند. با توجه به غلظت بالای دو تركیب با ارزش 1،8-سینئول و دلتا-كادینول در مناطق باسمنج و زنوز و با در نظر گرفتن بیشترین بازده اسانس، می‌توان نتیجه گرفت كه این دو منطقه برای استخراج 1،8-سینئول و دلتا-كادینول مناسب می‌باشند.

Genus Achillea millefolium L. (Asteraceae) consists of about 110-130 species. Nineteen species grow naturally in Iran of which seven are endemic. In this study, chemical composition of the essential oils of seven Achillea populations growing wild in northwest Iran, during the flowering period were investigated. The aerial parts were collected from Zonoz, Basmenj, Pirbala, Bonab, Shabestar, Kondlaj and Jolfa regions from Eest Azerbaijan province in May and June 2011. The essential oils were obtained by hydrodistillation method and analyzed by combination of GC-FID and GC-MS. Mean essential oil yield was calculate to be 0.1%, 0.4%, 0.1%,0.2%, 0.1%, 0.25% and 0.4% (w/w) for Zonoz, Basmenj, Pirbala, Bonab, Shabestar, Kondlaj and Jolfa, respectively. Overall, 35, 38, 48, 43, 45, 37 and 42 compounds were identified from Zonoz, Basmenj, Pirbala, Bonab, Shabestar, Kondlaj and Jolfa, respectively. The main constituents of the oils were δ-cadinol (23.3-3.7%), 1,8-cineole (18.5-7.7%), trans-nerolidole (2.6-11.3%), germacrene D (2.7-10.9%), alpha-pinene (1.06-9.44%), borneole (0.0-6.5%) and pinocarvone (2.8-6.3%). According to the obtained results, Basmenj and Zonoz are recommended as two suitable regions for the extraction of 1,8-cineol and δ-cadinol.