ارزيابي اثر كشت و اهلي‌سازي و مراحل مختلف برداشت بر رشد و مواد مؤثره دو گونه‌ از جنس آويشن (Thymus L.) در استان خراسان شمالي

Assessment of domestication and harvesting time on growth and concentrations of active ingredients of two thyme (Thymus L.) species in North Khorasan province of Iran

به‌منظور بررسی تأثیر كشت و اهلی كردن دو گونه‌ از جنس آویشن (Thymus L.)در اكوسیستم‌های زراعی در استان خراسان شمالی، آزمایشی در سال‌های 88-1384، در مزرعه ایستگاه تحقیقاتی كهنه‌كند بجنورد انجام گردید. این دو گونه شامل گونه بومی آویشن خراسانی (Thymus transcaspicus) و گونه آویشن باغی (Thymus vulgaris) بود. تیمارهای مورد بررسی شامل مراحل مختلف برداشت بود. هر كدام از گونه‌ها، در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی با 3 تكرار آزمون شدند. نتایج سال‌های آزمایش برای هر كدام از گونه‌ها جداگانه و به‌صورت تجزیه مركب مورد آزمون قرار گرفت. براساس یافته‌های این پژوهش، تعداد و ترتیب میزان درصد تركیب‌های اصلی در هر دو گونه آویشن (T. transcaspicus و T. vulgaris) تفاوت چندانی نداشت. در هر دو گونه آویشن كمّیت‌های اندازه‌گیری شده تحت تأثیر مراحل مختلف برداشت در هر دو سال قرار گرفتند و بیشترین وزن خشك اندام در هر دو گونه، مربوط به مرحله‌ی انتهای گلدهی در هر دو سال آزمایش بود. مراحل مختلف برداشت بر تركیب موجود در اسانس اندام هوایی در هر دو گونه آویشن در هر دو سال در مراحل مختلف تأثیرات متفاوتی داشتند. با این حال روند عملكردهای كمّی به‌ویژه عملكرد اسانس به‌عنوان عملكرد اقتصادی در هر دو گونه به این صورت بود كه مرحله اواسط گلدهی در سال سوم از نظر برداشت اقتصادی بیشتر، مناسبتر به نظر می‌رسد. چون بیشترین عملكرد اسانس در هر دو گونه، در اواسط مرحله گلدهی سال سوم، بیشترین بازدهی را نشان داد. ضمن اینكه عملكرد اسانس گونه T. vulgaris به‌مراتب بیشتر از گونه آویشن T. transcaspicus بود.

This research was aimed to evaluate the effect of cultivation and domestication of two thyme (Thymus L.) species, Khorasani (Thymu stranscaspicus) and garden (Thymus vulgaris), on growth and yield components. The study was conducted in different agricultural ecosystems of North Khorasan province during 2005-2009. The main treatments consisted of harvesting time in a randomized complete block design with three replications. Results showed that the number, order and extent of the main chemical compounds in both species of thyme did not differ much. However, the quantitative properties measured in both species were affected by different stages of harvest in each year. The highest dry weight in both species was obtained at the end of flowering stage in all years. Harvesting time had different effects on species composition of essential oil in the studied years. The highest efficiency of essential oil was recorded in mid-flowering stage especially in third year. The quantity of essential oil is the economic indicator of thyme performance. Garden thyme (T. vulgaris) produced more essential oil as compared to Khorasani thyme (T. transcaspicus).