بررسي اثر روشهاي مختلف خشك كردن و اسانس‌گيري بر كمّيت و كيفيت اسانس مرزه سهندي (Satureja sahendica Bornm.)

The effect of drying and distillation methods on essential oil content and composition of Satureja sahendica Bornm.

اسانس‌های گیاهی در طیف وسیعی از محصولات دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) از خانواده Lamiaceae و انحصاری ایران است. در طب سنتی به اثر ضددرد و ضدعفونت گیاه مرزه اشاره شده‌است. مرزه در موارد ناراحتی‌های سینه، سرفه، لاغری، دردهای رماتیسمی و عصبی بكار می‌رود. تحقیقات نشان داده كه تركیب‌های اصلی اسانس مرزه سهندی پارا-سیمن، تیمول، گاما-ترپینن و كارواكرول بوده و این تركیب‌ها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی وآرایشی كاربرد دارند. از آنجا كه روش خشك‌كردن و همچنین روش اسانس‌گیری می‌تواند بر میزان اسانس تولیدی و كیفیت آن مؤثر باشد، در این تحقیق به‌منظور بررسی اثر روشهای خشك كردن،‌ اندام‌های هوایی گیاه در زمان گلدهی كامل از مزرعه تحقیقاتی (مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان قزوین) جمع‌آوری گردیده و پس از خشك شدن در درجه حرارت‌های مختلف (آون C°30، آون C°40، آون C°50) و سایه، هر یك از تیمارها، در سه تكرار به روش تقطیر با آب اسانس‌گیری شدند. اسانس‌های حاصل با استفاده از دستگاه‌های گاز كروماتوگرافی (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) تجزیه و شناسایی گردیدند. داده‌های حاصل به‌وسیله نرم‌افزار SAS و با استفاده از آزمون دانكن مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج نشان داد كه بازده اسانس بر حسب وزن خشك، مقدار تیمول و مجموع تركیب‌های فنلی اسانس، در روشهای خشك‌كردن با آون C°30، آون C°40 و سایه از نظر آماری اختلاف نداشته ولی خشك كردن در دمای C°50 بازده اسانس پایین‌تری تولید نمود. ولی مقدار تیمول و همچنین مجموع دو تركیب فنلی تیمول و كارواكرول در تیمار C°50 بالاتر از سه روش دیگر بود. برای بررسی اثر روش اسانس‌گیری، اندام‌های هوایی گیاه در زمان گلدهی كامل جمع‌آوری گردیده و پس از خشك شدن در سایه به سه روش تقطیر با آب، تقطیر با آب و بخار آب و تقطیر با بخار مستقیم اسانس‌گیری شدند. نتایج آنالیز آماری نشان داد كه بازده اسانس برحسب وزن خشك در روش اسانس‌گیری تقطیر با آب (45/1%)، بالاتر از دو روش دیگر بود (در سطح احتمال 1%)، در حالی‌كه بالاترین مقدار تیمول و كارواكرول در روش تقطیر با بخار آب بدست آمد (در سطح احتمال 5%).

Plant essential oils are used in a wide range of pharmaceutical, food, cosmetics and hygienic products. Satureja sahendica Bornm is an endemic aromatic plant in Iran. In traditional medicine, it has analgesic and anti-infection properties. Savory is used for treatment of chest discomfort, cough, wasting and rheumatic pain. Previous researches showed that the main compounds of Satureja Sahendica essential oil were ρ-cymene, thymol, carvacrol and γ-terpinene. Since different drying and distillation methods affect oil yield and composition of aromatic plants, in this study, to investigate the effect of drying methods, the aerial parts of Satureja Sahendica were collected from Agricultural Research farm in Qazvin, at full flowering stage. The plant materials were dried by different methods (oven 30°C, oven 40°C, oven 50°C and shade). The essential oils of each treatment were obtained by hydro- distillation in three replicates. The oils were analyzed by capillary GC and GC/MS. Oil yield and the percentage of main components were compared statistically by Duncanʹs Multiple Range Test in SAS software. Results showed that oil yields, percentage of thymol and total phenolic compounds in essential oils were not different statistically in oven 30°C , oven 40°C and shade, but drying in oven 50°C produced lower oil yield. The percentage of thymol and total phenolic compounds was higher in oven 50°C. Statistical analysis showed that the oil yield obtained from hydro-distillation method (1/45%) was higher than that of the other two methods (at 1% level), while the highest values of thymol and carvacrol were obtained by steam distillation (at 5% level).