عملكرد ماده خشك، اسانس و برخي صفات مهم رشدي ريحان مقدس (Ocimum sanctum L.) در پاسخ به تراكم بوته و مقادير مختلف نيتروژن

Changes in the herb yield, essential oil and some important growth parameters of holly basil (Ocimum sanctum L.) in response to different plant densities and nitrogen levels

ریحان مقدس (Ocimum sanctum L.) گیاهی دارویی، معطر و متعلق به تیره نعناییان (Lamiaceae) است. به‌منظور دستیابی به مناسبترین تراكم بوته و میزان كود مصرفی نیتروژن در راستای افزایش میزان اسانس و عملكرد ماده خشك این گیاه، آزمایشی به‌صورت فاكتوریل بر پایه طرح بلوك‌های كامل تصادفی با چهار تكرار در مزرعه تحقیقاتی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر در سال 89-88 انجام شد. در این پژوهش تراكم (D) در چهار سطح 1/12، 8/14، 19 و 6/26 بوته در مترمربع و مقدار نیتروژن خالص (N) در سه سطح 0، 50 و100 كیلوگرم در هكتار مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله تمام گل، پارامتر‌های رشدی مانند تعداد و طول شاخساره، تعداد و طول گل‌آذین، ماده تر و خشك شاخساره و مقدار اسانس و عملكرد آن اندازه‌گیری شد. همچنین استخراج اسانس به روش تقطیر با آب توسط دستگاه اسانس‌گیر كلونجر انجام گردید. طبق نتایج بدست آمده اثر تراكم بوته و میزان نیتروژن بر ماده تر و خشك شاخساره، طول شاخه، طول و تعداد گل‌آذین، میزان اسانس و عملكرد اسانس معنی‌دار بود. اگرچه تعداد شاخه جانبی، ارتفاع بوته، وزن تر تك بوته، میزان نیتروژن ریشه، میزان نیتروژن اندام هوایی، ماده خشك ریشه، میزان كلروفیل و سطح برگ تحت تأثیر تراكم بوته یا مقدار نیتروژن قرار نگرفت، اما اثرات متقابل آنها بر كلیه صفات مورد بررسی معنی‌دار بود. بیشترین میانگین ماده تر و خشك، طول و تعداد گل‌آذین، طول و تعداد شاخه، درصد اسانس و عملكرد اسانس در تراكم‌های 8/14 تا 19 بوته در مترمربع و با مصرف 50 كیلوگرم نیتروژن خالص در هكتار حاصل گردید. البته میزان اسانس تحت تیمارهای مورد بررسی در پژوهش حاضر بین 6/0 تا 1/1% در نوسان بود.

Holy basil (Ocimium sanctum L.) is a medicinal and aromatic plant belonging to Lamiaceae family. This study was conducted to determine the most suitable plant density and nitrogen fertilizer rate to improve the qualitative and quantitative traits of Holy basil. The experiment was a randomized complete block design in a factorial arrangement with two factors and four replications. The factors were plant density (D) at 26.6, 19, 14.8, and 12.1 plant per m2, and nitrogen (N) at three levels of 0, 50 and 100 kg/ha. At full flowering stage, plant height, shoot number and length, inflorescence length, fresh and dry weights of shoots and roots, and essential oil content and yield were measured. According to the results, the plant density and nitrogen treatments had significant effects (P≤0.05) on fresh and dry matter weights, secondary shoot length, essential oil content and yield, and the number of inflorescences. However, the studied treatments did not affect the number of branches, plant height, and root and shoot, root dry matter, chlorophyll content and leaf area. The interaction effects of row spacing and nitrogen levels on all traits with the exception of chlorophyll content and leaf area were significant (P≤0.05). The highest amounts of fresh and dry matter weights, shoot length, number of inflorescences, essential oil content and yield were obtained in 14.8 plant per m2 with application of 50 kg N/ha. Essential oil contents (w/w%) varied between 0.6-1.1%.