بررسي برخي خصوصيات بوم‌شناختي، ريختي و ميزان اسانس آويشن آذربايجاني (Thymus migricus Klokov & Desj.-Shost.)

Evaluation of some ecological factors, morphological traits and essential oil productivity of Thymus migricus Klokov & Desj.-Shost.

گیاه آویشن آذربایجانی با نام علمی Thymus migricus Klokov & Desj.-Shost. یكی از 14 گونه مختلف از جنس آویشن است كه در كشور ایران رویش طبیعی دارد. در این پژوهش در اوایل فصل رویش (سال 1387) طی مسافرتهای متعدد به نقاط مختلف استانهای آذربایجان‌شرقی و غربی، رویشگاه‌های این گونه شناسایی و بعد در هنگام گلدهی، جهت ارزیابی ریختی از هر رویشگاه پنج نمونه كامل گیاهی و سرشاخه‌های گلدار برای استخراج اسانس تهیه و به همراه بذر در فصل تولید بذر جمع‌آوری شد. اطلاعات مربوط به رویشگاه‌ها یادداشت‌برداری شد و خصوصیات رویشی و زایشی هر جمعیت بعلاوه میزان اسانس گونه مورد مطالعه در هر رویشگاه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS تجزیه خوشه‌ای شده و جمعیتهای جمع‌آوری شده براساس تمامی خصوصیات كمی رویشی، زایشی و میزان اسانس گروه‌بندی شدند. به‌طوری كه تمامی جمعیتها در سه گروه قرار گرفتند. جمعیتهای بند، نازلو و قوشچی در یك گروه، هریس در گروهی دیگر و سرانجام جمعیت جلفا در گروهی جداگانه قرار گرفتند. پراكنش این گونه در دو استان آذربایجان‌شرقی و غربی، از ارتفاع 730 تا 1900 متر از سطح دریا و رویش در خاكهای مختلف و مناطق شیب‌دار نشان‌دهنده سازگاری بالای این گونه با شرایط اقلیمی این دو استان می‌باشد. درنهایت، از بین جمعیتهای جمع‌آوری شده، دو جمعیت جلفا و نازلو بدلیل داشتن عملكرد بالای اسانس و سازگاری با اقلیم منطقه برای كاربرد در برنامه به‌نژادی در مناطق سرد شمال‌غرب كشور توصیه می‌شوند.

Thymus migricus Klokov & Desj.-Shost.is one of the 14 species of genus Thymus L. which grows naturally in Iran. In this study, natural habitats of this species were identified during travels to different regions in East and West Azerbaijan provinces in the early of growth season in 2008. Five complete plants were collected from five localities in order to study and evaluate quantitative morphological characters. To study seed character, inflorescences were collected at the time of seed production. Flowering stems were used to investigate essential oil quantitatively. Data of locations, vegetative and reproductive characters of every population and amount of essential oils of each location were recorded. The results were analyzed using cluster analysis method with SPSS software. Populations were clustered based on vegetative, reproductive characters and essential oil amount. All populations were classified into 3 groups. "Band", "Nazloo" and "Ghushchi" populations in a same group, "Heris" clustered separately. Finally "Jolfa" population was placed in independent group. Specimens from "Jolfa" and "Nazloo" showed longest flowering stems, largest leaves and flowers and also highest essential oil production, therefore it is recommended for breeding programs in cold regions of northwest Iran.