مطالعه اثرات درياچه اروميه بر خصوصيات فيزيكي، شيميايي و كاني‌شناسي خاك‌هاي منطقه ديزج‌دول، اروميه

The study of effects of Urmia Lake on physico-chemical properties and clay mineralogy of soils in Dizadj Dol region of Urmia

سابقه و هدف: در خاك‌هاي نواحي مجاور درياچه‌هاي شور، به‌دليل انتقال املاح از آب درياچه، فرآيند شور شدن اراضي انجام مي‌پذيرد و بسته به نوع كاتيون هايي كه در اين درياچه‌ها وجود دارند، انواع مختلفي از خاك هاي شور، سديمي و خاك‌هاي شور- سديمي در اطراف‌شان ايجاد مي‌شوند. شناسايي خصوصيات مورفولوژيكي، فيزيكوشيميايي و كاني‌شناسي اين خاك‌ها جهت مديريت پايدار آن‌ها اهميت به‌سزايي دارد. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسي اثرات درياچه اورميه بر خصوصيات فيزيكي، شيميايي و كاني‌شناسي خاك‌ها در منطقه ديزج دول، 24 خاكرخ در دو رديف اراضي در خاك‌هاي متاثر و غيرمتاثر از درياچه اورميه با مواد مادري، اقليم و توپوگرافي مشابه مورد بررسي قرار گرفتند. يافته‌ها: طبق نتايج به‌دست آمده خاكرخ هاي متاثر از درياچه داراي افق هاي ناتريك هستند و يون‌هاي سديم ناشي از آب درياچه سبب تشكيل افق ناتريك در اين خاكرخ ها گرديده است. تجزيه واريانس خصوصيات فيزيكوشيميايي خاك‌ها نشان داد كه مقدار كربن آلي، ظرفيت تبادل كاتيوني، هدايت الكتريكي، سديم تبادلي، ESP و pH خاك‌هاي دو رديف اراضي مورد مطالعه در سطح احتمال 1% تفاوت معني داري داشتند ولي تفاوت ضخامت خاك، مقدار رس و كربنات كلسيم معادل خاك‌ها معني‌دار نبود. مطالعات كاني‌شناسي نشان داد كه كاني هاي رسي خاك‌هاي هر دو رديف اراضي عمدتاً اسمكتيت، ايليت، كايولينيت، كلريت و ورمي‌كوليت مي‌باشند. منشا اسمكتيت و ورمي‌كوليت در اين خاك‌ها عمدتاً پدوژنيك بوده و از تغيير شكل ايليت حاصل شده‌اند. در خاكرخ‌هاي متاثر از درياچه، نوتشكيلي عامل اصلي تشكيل اسمكتيت مي‌باشد. كاني‌هاي ايليت، كلريت، كايولينيت عمدتاً از مواد مادري به ارث رسيده‌اند. نتيجه‌گيري: مقايسه نتايج خاك‌هاي دو رديف اراضي نشان داد كه پيشروي درياچه اورميه سبب حضور مقادير كم‌تر كربن آلي، مقادير بيش‌تر EC، سديم تبادلي، ESP، CEC و pH و مقادير خيلي بيش‌تر اسمكتيت در خاك‌هاي متاثر از درياچه گرديده است.

Background and Objectives: In the soils of areas close to saline lakes, due to the transport of salts from saline water of lake, salinization of soils occurs and depending on cationic composition of these lakes, different types of soils such as saline, sodic and saline- sodic soils develop around saline lakes. Recognition of morphological, physico-chemical and mineralogical properties of these soils has a great of importance for their sustainable management. Materials and Methods: In order to study the effects of Urmia Lake on physicochemical and mineralogical properties of soils in Dizadj Dol region, 24 soil profiles in two soil sequences with the similar parent material, topography and climate were investigated. One of these sequences is affected by Urmia Lake and the other one is not affected. Results: According to the results, all of the profiles which have been affected by the Lake have natric horizons. Natric horizons in these soils have been formed due to high amounts of sodium ions resulted from Urmia Lake. Varivace analysis of physico-chemical properties of these soils showed that the values of soil organic carbon, CEC, EC, exchangeable Na, ESP and pH of the two sequences were significantly different (P?0.01), but soil depth, clay content and calcium carbonate equivalent were not significantly different. Analysis of clay mineralogy showed that the clay mineral composition in these sequences were mostly smectite, illite, kaolinite, chlorite and vermiculite. Smectites and vermiculites in these soils are mainly of pedogenic origin and have been formed via transformation of illite. In the soils which have been affected by Urmia Lake, the main origin of smectites was neoformation process from soil solution. Illites, chlorites and kaolinite are inherited from parent material. Conclusion: Comparison of results in these two sequences showed that the uprise of Urmia Lake has led to low amount of organic carbon and to high amounts of EC, exchangable sodium, ESP, CEC, pH and higher amounts of smectite in the soils affected by Urmia Lake.