نقش انسان‌شناسي اسلامي در ترسيم ابعاد نظام سياسي اسلام

The Role of Islamic Anthropology in Demonstrating the Aspects of the Political System in Islam

انسان‌شناسي محوري‌ترين معرفت در عرصه علوم انساني است. چگونگي فهم و تبيين ويژگي‌ها و مختصات ذاتي و تبعي انسان، سرانجام در نتايج و برايند نظريه‌هاي علمي تبلور مي‌يابد. بررسي ظهور و بسط مختصات انسان در ظرف جامعه، ما را به تامّل در مقوله مدنيت و نوع نظام سياسي متناسب با اين مختصات وامي‌دارد. در انسان‌شناسي اسلامي، حقيقت انسان، ابعاد وجودي و ويژگي‌هاي بنيادين او با بهره‌گيري از دو منبع عقل و نقل (وحي) قابل تبيين، توصيف و تحليل است. بر اين اساس، انسان مخلوق خداوند عالم، قادر و حكيم است و در وجود و بقا، محتاج و عين الربط به اوست و از بدو حيات تا پايان عمر، تحت ولايت و ربوبيت مطلق و عام او قرار دارد. انسان داراي دو ساحت جسم ناپايدار و روح اصيل و جاودانه است. جسم ابزار تعالي روح و دنياي مادي مقدّمه حيات معنوي و اخروي اوست. از سوي ديگر، انسان از ظرفيت‌ها و استعدادهاي متعدد فطري(نظير حبّ ذات، حبّ كمال، نوع‌دوستي، عقل، اراده، اختيار، احساسات، عواطف) بهره‌مند است و قادر به پيمودن سير كمال، ارتباط با عوامل فراطبيعي و دستيابي به مقام خلافت الهي است. بي‌ترديد، هر نوع انسان‌شناسي مقتضي طرح نظام سياسي خاص خويش است؛ همان‌گونه كه هر نظام سياسي نيز - دست كم - در سه سطح مباني، ساختار و اهداف متاثر از انسان‌شناسي خاص خود و استوار بر مباني آن است. اين نوشتار بر آن است تا نقش موثر، جهت‌دهنده و تعيين‌كننده انسان‌شناسي اسلامي را در سه سطح از نظام سياسي اسلام تبيين كند.

Anthropology is one of the core disciplines in the human sciences. The way of understanding and demonstrating manʹs inherent and subordinate characteristics and traits depends on the final results of scientific theories. A study of the early growth and development of manʹs characteristics within the society requires a careful look into the issue of civilization and the type of political system consistent with these characteristics. In Islamic anthropology, the reality of man and his existential dimensions and fundamental characteristics can be explained, described and analyzed by referring to two sources of reason and transmission (revelation). Accordingly, man is created by the Knowing, All-wise and Most powerful God and he is connected with and in need of Him in his existence and survival. Besides, he is under Godʹs absolute and general guardianship and lordship from the moment of birth until death. Man has two forms: unstable body and eternal pure soul. The body is the means of the transcendence of soul and the material world is a prelude to man’s spiritual life and future life. On the other hand, man has several inherent capacities and faculties; such as, love of one’s self, love of perfection, altruism, reason, will, free choice, feelings and emotions, and he can achieve perfection, have relationship with the metaphysical factors and reach the station of being Godʹs vicegerent. No doubt, any type of anthropology needs to have its own political system, and any political system is affected by its own anthropology in, at least, three levels: principles, structure and aims, and it is based on its basic principles. The present paper seeks to elaborate on the effective, orientating and determining role of Islamic anthropology in the three levels of the political system in Islam.