تاثير سفرهاي اروپايي ناصرالدين ‌شاه بر روند غرب‌گراييِ موسيقي و نمايش در عصر ناصري

Naser al-Din Shah European Trips’ Impact on Westernization of Music and Theatrical Play in Naseri Era

ناصرالدين‌شاه قاجار در طول سلطنت خود سه بار به اروپا سفر كرد (1290ه.ق./ 1872م. - 1295ه.ق./ 1878م. - 1306 ه.ق./ 1888م.)؛ و تا حد بسياري تحت تاثير اروپا قرار گرفت و دچار نوعي از خودباختگي فرهنگي گرديد. پرسش مطرح اين است كه مشاهدات او از غرب چه تاثيري بر هنر اين دوره نهاد؟ ناصرالدين‌شاه پس از بازگشت، تقليد از سبك‌هاي هنري غرب را به‌ويژه در دو حوزه: موسيقي و نمايش در دستور كار خود قرار داد. اين درحالي بود كه دربار داراي گونه‌هاي مختلف هنري بود. در اندك زماني اكثر اين گروه‌ها از سويي بنابر خواست شاه به تقليد از الگوهاي غربي روي آوردند و يا از دربار رانده و صرفاً به اجرا در ميان مردم عوام پرداختند و جانشين آنان دسته موزيك دارالفنون به سرپرستي مسيو لومر و گروه نمايشي دارالفنون به رهبري مزين‌الدوله گرديد؛ هرچند فعاليت گروه اخير نيز با قبض و بسط‌هايي همراه بود. پژوهش حاضر با روش توصيفي_ تحليلي به بررسي روند سفرهاي ناصرالدين‌شاه به غرب و تاثير آن بر هنر ايران به‌ويژه در دو عرصه موسيقي و نمايش پرداخته و سير انتقالي و تاثيرات آن را در اين دو هنر موردمداقه و تحليل قرار مي‌دهد. يافته‌ها بر اين نكته دلالت دارند، بااينكه در دو عرصه هنري يادشده نوآوري‌هايي به‌وجود آمد، اما بسياري از سبك‌هاي كهن ايران همچون نقاره‌خانه و گروه‌هاي نمايشي، به فراموشي سپرده شدند. از سويي ديگر، الگوهاي غربي در موسيقي (با به‌كارگيري مواردي همچون سلفژ، هارموني و اركستراسيون) و نمايش (همچون نمايش‌نامه، سالن اجرا و محتواي اجتماعي) پيش از پيش مورداستقبال و توجه قرار گرفت. دليل اين امر را مي‌توان در غرب‌گرايي دوسويه از جانب ناصرالدين‌شاه و هنرمندان اين عصر دانست.

Naser al-Din Shah Qajar traveled to Europe three times during his reign, (1290 A.H / 1872 A.D - 1295 A.H / 1878 A.D - 1306 A.H / 1888 A.D), and was greatly influenced by European culture and he felt a kind of culturally lack of self-esteem. The question raised is regarding the impact of his observations of the west on the art of this period? Being partly familiar with the aspects of European culture and art, after the return, he ordered to imitate the west artistic styles especially in the field of music and theatrical play and it was while his court had different kinds of art in music and theatrical play, but in a short time, most of the art groups had to imitate western styles for the king’s order or otherwise be rejected and obliged to perform for common people, and instead a Dar ul-Funun music band led by monsieur Lemaire and Dar ul-Funun dramatic band led by Mozayyen al-Dowle performed for the court, however the latter group activity was also associated with contraction and expansion. The present study aims to investigate the process of Naser al-Din Shah’s trips to the west and its impact on Persian art, especially in the field of music and theatrical play, and scrutinizing and analyzing the course of transmission western art features in the two traditional arts by descriptive-analytical method. The findings indicate that although innovations were created in the two aforesaid fields of art, many of the Iranian old styles such as Naqareh-khaneh and court groups of play were forgotten and on the other hand, western styles in the field of music (using items such as solfège, harmony and orchestration) and theatre (such as plays, amphitheater and social contents) were welcomed and considered more than ever, that its reason was greatly in bilateral westernization of Naser al-Din Shah and many of the artists of this period