اثر روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي بر برخي خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك و عملكرد گندم ديم در تناوب گندم- آيش استان كردستان

Effects of different tillage methods on dryland wheat yield and soil physical properties in wheat – fallow rotation in Kurdistan

سابقه و هدف: در ميان عواملي كه براي كنترل مقدار ماده آلي خاك جهت توليد محصولات كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند، تناوب زراعي و شيوه‌هاي مديريتي خاك، تحت كنترل زارع مي‌باشد. خاك‌ورزي؛ كه به تغيير ساختار خاك با استفاده از ابزار‌هاي خاك‌ورز مكانيزه اطلاق مي‌شود؛ به‌عنوان يك ابزار مهم مديريتي جهت اصلاح ساختار خاك به‌شمار مي‌رود. اين‌ در حالي است كه كيفيت خاك در درجه اول توسط عمليات خاك‌ورزي كه براي تامين نيازهاي فيزيكي و هيدرولوژيكي خاك انجام مي‌شود، تحت‌تاثير قرار مي‌گيرد. از طرفي روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي مي‌تواند عملكرد محصول را به‌دليل اثرات آن‌ها بر حفظ رطوبت و همچنين خواص فيزيكي خاك تحت‌تاثير قرار دهد. با توجه به اين موضوع اين پژوهش به‌منظور تعيين اثرات مديريت‌هاي مختلف خاك‌ورزي بر برخي خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك و عملكرد گندم ديم در تناوب گندم- آيش در ايستگاه تحقيقات ديم قاملو (كردستان) انجام گرفت. مواد و روش‌ها: اين آزمايش در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي با 5 تيمار در 4 تكرار از پاييز سال 1384، به‌مدت 3 سال با تيمارهاي خاك ورزي به شرح زير اجرا گرديد: شخم با گاوآهن قلمي در پاييز + استفاده از پنجه‌غازي در بهار (A1)؛ شخم با گاوآهن بدون صفحه برگردان در پاييز + استفاده از پنجه‌غازي در بهار (A2)؛ بدون عمليات خاك‌ورزي در پاييز + استفاده از علف‌كش در بهار (A3)؛ بدون عمليات خاك ورزي در پاييز + استفاده از پنجه‌غازي در بهار (A4)؛ شاهد (شخم با گاوآهن برگردان‌دار در بهار) (A5). در همه تيمارها، گندم رقم آذر 2 به‌صورت يكسان با خطي كار كاشته شد. همچنين به‌منظور مشخص نمودن تاثير روش‌هاي مختلف خاك‌ورزي بر روي بعضي خواص فيزيكي و شيميايي خاك و گياه اندازه‌گيري‌هايي انجام گرفت. يافته‌ها: نتايج تجزيه مركب سه‌ساله نشان داد كه ميزان و پراكنش باران و درجه برودت هوا در سال‌هاي مختلف اجراي آزمايش متفاوت بود، از اين‌رو عملكرد و اجزا آن نيز به تبع از شرايط اقليمي، متفاوت بوده و بيش‌ترين عملكرد دانه (1963 كيلوگرم در هكتار)، در سال اول اجراي آزمايش به‌دست آمد. اثر تيمارهاي خاك‌ورزي نيز بر عملكرد دانه و پروتيين آن معني‌دار شد، به‌طوري‌كه بيش‌ترين مقادير اغلب فاكتورهاي اندازه‌گيري، از تيمار A3 به‌دست آمد. اين تيمار همچنين در افزايش درصد كربن آلي خاك، كاهش جرم مخصوص ظاهري خاك و ذخيره رطوبت برتري داشت. نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج حاصله، براي ارتقا عملكرد كمي و كيفي محصول، اجراي سيستم بدون عمليات خاك‌ورزي در پاييز + استفاده از علف‌كش در بهار براي منطقه مورد مطالعه توصيه مي‌شود.

Background and Objectives: Among the factors that control organic matter content of soils used for agricultural production, crop rotations and management practices are under the control of a manager. Tillage is one of the management tools, which can be defined as a modification of soil structure resulting from the operation of mechanized implements. Soil quality is governed primarily by the tillage practices used to fulfill the contrasting soil physical and hydrological requirements. Different tillage management could affect crop yield because of their effects on water conservation and soil chemical and physical properties. According to the cause, this study was carried out in order to investigate the effect of different tillage methods on wheat yield and soil physical and chemical properties in wheat - fallow rotation, in station of Ghamloo (Kurdistan). Materials and Methods: This experiment was conducted by randomized completed block design with 4 replications and 5 treatments in 2 phases for 3 years since 2004. The tillage treatments were: chisel plow in fall +sweep in spring (A1); non moldboard plow + sweep in spring (A2); no tillage in fall + Herbicide in spring (A3); no tillage in fall + sweep in spring (A4); check (Moldboard plow in spring) (A5). In all treatments, variety of Azar 2 with grain drill was planted equally. Also, in order to determine the effects of tillage methods on some physical and chemical properties of soil and plant, measurements were performed. Results: The results of combined variance analysis revealed that the wheat yield and components in different years were different due to the difference in rate and distribution of precipitation and cold weather in different years. The product yield in the first year (1963 kg ha-1) was the highest. Effect of tillage treatments on wheat quantity and quality and also yield components was significant, so that, the highest amounts of almost measured factors, obtained from treatment (A3). Conclusion: Based on the results of the investigations, for obtaining higher product quantity and quality of dryland wheat in the study region, it is suggested to apply no-tillage + herbicide in spring system.