بررسي تطبيقي فلسفه فقه با ديگر فلسفه هاي مضاف همگن

Comparative Study of Philosophy of Fiqh with Other Similar Metadesciplines

مقاله حاضر سعي دارد، ضمن بيان چيستي و تعريف «فلسفۀ فقه»، به رابطۀ آن با ديگر فلسفه‌هاي مضافِ مرتبط و همگن نظير فلسفۀ دين و فلسفۀ معرفت ديني بپردازد. فلسفۀ فقه ـ به‌عنوان يكي از فلسفه‌هاي مضاف ـ به مطالعۀ عقلاني و فلسفي دربارۀ دانش فقه مي‌پردازد و از اين منظر كه دانش فقه يكي از ساحت‌ها و رشته‌هاي معرفت ديني است، فلسفۀ فقه ارتباط وثيقي با فلسفۀ معرفت ديني دارد و ذيل آن تعريف خواهد شد. توجه شود كه، از طرفي، فلسفۀ معرفت ديني يكي از محورهاي كلان در فلسفۀ دين قلمداد مي‌شود و، از طرفي ديگر، نسبت و مناسبات فلسفۀ فقه با فلسفۀ دين نيز مشخص خواهد شد. ازاين‌رو، با نشان‌دادن نسبت و مناسبات فلسفۀ فقه با فلسفۀ دين و فلسفۀ معرفت ديني، رابطۀ فلسفۀ فقه با فلسفۀ مضاف به ساير معارف ديني و همچنين منزلت و جايگاه هر يك در اين منظومه معلوم خواهد شد. برآيند نسبت‌سنجي دانش‌هاي يادشده تعيينِ رابطه‌هايي نظير عام يا خاص ‌بودن، زيربنا يا روبنا ‌بودن، و توليدي يا مصرفي بودن است. برخي از اين دانش‌ها، ضمن اينكه نسبت به «مضاف‌اليه»ِ خود نقش اساسي و مبنايي دارند، نسبت به ديگر دانش‌هاي همگن روبنا، مصرف‌كننده و تغذيه‌كننده‌اند و برخي فلسفه‌هاي مضاف، به دليل پيشيني و عام‌بودن، نسبت به ديگر فلسفه‌هاي مضاف نقش زيرساختي دارند. با تعيين نقش و جايگاه هر يك، مي‌توان دربارۀ انتظارات خود از اين ‌گونه دانش‌‌ها داوري نمود. در غير اين صورت، فلسفه‌هاي مضاف، به‌ويژه فلسفه‌هاي يادشده، صرفاً يك امر انتزاعي و غيركارآمد بوده، هيچ‌گونه تحولي در مضاف‌اليه خود ايجاد نخواهد كرد.

The present article is an attempt to define the nature of philosophy of Fiqh and its relation with other similar such metadisciplenary studies as philosophy of religion and philosophy of religious knowledge. Philosophy of Fiqh as one of these metadisciplines is a rational and philosophical study of the science of Fiqh as one of the religious sciences dealing with religious knowledge and thus it is closely connected to philosophy of religious knowledge as one aspect of general philosophy of religion. Therefore it is essential to study relations of these “philosophies of” that can shed light on the status of each of them in the whole system of religious insight. The comparative study can help us determine the sort of prevailing interrelations such as being general or particular, superstructure or infrastructure, productive etc. Although some of these sciences have underlying function in respect with their object of study other ones, they are dependent and based on other apparent metadisciplines. Our judgment on the expectations of these fields of study depends upon our appraisal of the role and status of each in the whole system of our knowledge. Failure to reach a right assessment of place can render metadisciplines to inadequate and abstract sciences without making any drastic change in the fields concerned.