جايگاه علم تاريخ در طبقه‌بندي علوم توسط انديشمندان مسلمان (از خوارزمي تا ابن‌خلدون)

The Status of History Science in Science Classification Based on Muslim Scholar's View Point

پرداختن به جايگاه و منزلت علم تاريخ در طبقه‌بندي‌هاي رايج علوم در نزد مسلمانان و معضلات و مسائل فراروي آن، مسئله پژوهش حاضر را شكل مي‌دهد. حكما و فلاسفه كه قائل به اصالت علوم و دانش‌هاي عقلي بودند، تاريخ را به عنوان علم نپذيرفتند. فقها و علماي ديني هم درباره جايگاه علمي تاريخ، دو موضع متفاوت اتخاذ كردند؛ غالب فقيه‌مورخان تاريخ را به لحاظ برخي ويژگي‌هاي موضوعي، روشي، فايده‌مندي و غايت در زمره علوم نقلي مربوط به شريعت قرار داده‌اند. طيف ديگر، تاريخ را به لحاظ موضوعي و فايده‌مندي، در مجموعه علوم غيرديني و مربوط به ادبيات قرار داده‌اند. اديب‌مورخان هم به تناسب ارزش‌ها و موقعيت اجتماعي خودشان، تاريخ را به لحاظ موضوعي در زمره علوم ادب و از حيث فايده و غايت، از جمله دانش‌هاي خدمتگزار اهل سياست و قدرت قرار داده‌اند. برخي مورخان صاحب فكر و دغدغه، همچون ابن خلدون نيز با درك چنين وضعيت بغرنج معرفتي و روشي حاكم درباره جايگاه علم تاريخ، تلاش كرده‌اند براي تاريخ به عنوان يكي از دانش‌هاي اجتماع انساني، موضوع و روش‌هاي مستقل و متعلق به خود تعريف كنند. اقدامي ارزشمند كه در كانون فهم و توجه مورخان و انديشمندان متأخر قرار نگرفت و همچنان تفكرها و سنت‌هاي پيشين درباره جايگاه علم تاريخ استمرار يافت. به طوري كه در نزد مسلمانان تا عصر جديد، تاريخ به لحاظ موضوعي و روشي در بين علوم ديني و ادبي و از حيث فايده‌مندي به عنوان علم خدمتگزار علايق و ارزش‌هاي اهل شريعت و سياست باقي مانده است.

This Study tries to investigate the status of history science in common classification of science done by Muslim and its challenges. The scholars and philosophers, who believed in originality of knowledge and rational science, did not accept history as a science. Religious scholars had two various viewpoints for scientific status of history. Most of historians have classified it in traditional sciences related to religion based on its features including subject, method, importance and purpose. Others have considered history as a nonreligious science related to literature. Literature_ historians, based on their values and social position, believe that history is a literary science for its subject aspect and also it is a servant science for politicians due to its profit and goal features. Some historians like Ibn Khaldun endeavored to define history as a science of human society with independent subject and method because of such epistemic challenge for history science. However,   the Ibn Khaldun's theory has not been regarded by recent historians and scholars. In fact, history has remained as traditional science which is related to theological science and a tool for religious values and politics.