نقض كارآمد قرارداد در حقوقي ايران

A critique of “Efficient Breach of Contract” Theory in Iranian Legal System

نقض كارآمد يكي از بحث‌برانگيزترين مفاهيم تحليل اقتصادي حقوق قراردادها است. به موجب اين نظريه اگر نقض قرارداد و جبران خسارت طرف مقابل از اجراي قرارداد كارآمدتر باشد، متعهد بايد قرارداد را نقض كرده و خسارات وارد بر طرف مقابل را جبران كند. مي‎توان ادعا كرد مهم‏ترين مانع پذيرش نقض كارآمد در حقوق ايران، اصل لزوم و حق متعهد درباره الزام متعهد به «اجراي عين تعهد» است. در اين مقاله بحث خواهد شد كه اجراي عين تعهد كه مبنايي عقلايي دارد، نمي‏تواند با نظريه نقض كارآمد كه آن هم از مبنايي عقلايي بهره مي‏برد، تعارض داشته باشد. به‌عنوان نتيجه نهايي، نويسندگان بر اين باورند كه هرچند با نگاهي متفاوت به اصل لزوم، مي‎توان نقض كارآمد را پذيرفت، با توجه به ويژگي‎هايي مانند ضعف شديد نظام حقوقي ايران در جبران كامل خسارات بايد در پذيرش اين نظريه جانب احتياط را رعايت كرد.

“Efficient breach” is one of the most controversial concepts in the economic analysis of contract law. According to this theory the contracting party should be encouraged to breach a contract and pay damages if doing so would be more efficient than performance. In this article, attempt has been made to analyse this issue from the perspective of Iranian civil law. This article draws on on analytical method and argues that on the one hand, "pacta sunt servanda" as a rational rule underpins the specific performance, which is purportedly in conflict with the efficient breach theory, and on the other hand, the efficient breach theory is based on a logical rule. Therefore, specific performance as a rational rule cannot rule out the efficient breach as another rational rule. This due to the assumption that an irrational interpretation cannot be drawn from a rational rule. In conclusion, the authors argue that by adopting a different approach to the principle of pacta sunt servanda, the theory of efficient breach can be accepted under Iranian law. Nevertheless, in view of the fact that Iranian legal system suffers from a severe lack of full compensation system, this theory in Iranian law should be applied diligently.