خلاقيت نفس و مباني انسان‌شناختي آن در حكمت متعاليه

Creativity of the Soul and its Anthropological Principles in the Transcendent Philosophy

بعقيده ملاصدرا، نفس ناطقه بگونه‌يي آفريده شده كه بمحض علم و اراده ميتواند مراد خود را بعنوان شاني از شيون خويش محقق سازد، ولي اين توانايي در نشيات مختلف وجودي نفس و با توجه به مرتبه نفوس، داراي مراتب شديد و ضعيف است. در حكمت متعاليه حيطه خلاقيت نفس، به دو حوزه درون و بيرون تقسيم ميشود. مراد از درون، عوالم غيبي نفس و مراد از بيرون، عوالم طبيعت و ماورا طبيعت است. مصداق بارز خلاقيت در درون، ايجاد صور ذهني و از مصاديق خلاقيت در بيرون، معجزات و كرامات انبيا و اوليا است. برخي از مباني انسان‌شناختي خلاقيت در حكمت متعاليه كه در اين مقاله بتفصيل مورد بررسي قرار ميگيرد، عبارتند از: تجرد نفس، تجرد قوه خيال، فاعل علمي بودن، جامعيت (بساطت) نفس و مَثَل اعلا بودن آن. بر اساس اين ويژگيها، نفس انسان بعنوان موجودي ملكوتي كه خليفه و مظهر تام و تمام خداي متعال است، علاوه بر خلاقيتهاي دروني، در صورتيكه در علم و عمل به مجردات تام تشبه يابد، ميتواند هرچه را در صفحه تصور او به تجلي علمي موجود شده، تحت سيطره اراده خود درآورد و با اراده خود موجود ذهني را كسوت وجود خارجي بپوشاند.

In Mulla Sadra’s view the rational soul has been created in such a way that, immediately after having the knowledge and the will, it can actualize its intention as one of its own modes. However, this ability is of different stronger and weaker grades at different ontological configurations and levels of the souls. In the Transcendent Philosophy, the domain of the soul’s creativity is divided into two inner and outer fields. The inner field refers to the hidden worlds of the soul and the outer field contains nature and metaphysics. A clear example of inner creativity is the making of mental forms, and one example of external creativity is the miracles done by prophets and favorites of God. Some of the anthropological principles of creativity in the Transcendent Philosophy which are examined extensively in this paper include the immateriality of the soul, the immateriality of the imaginal faculty, being a knowing agent, simplicity of the soul, and the soul’s being a supreme paradigm. Accordingly, the human soul, as a divine existent who is the vicegerent and perfect manifestation of God Almighty, in addition to its internal creativity can be everything which is rationally manifested to its mind under its control and grant external existence to mental existents provided that it becomes identical with perfect immaterial things in terms of knowledge and act.