ملاصدرا؛ از تشكيك عامي تا توحيد خاصي

Mulla Sadra: From General Gradation to Particular Oneness

اصطلاح «تشكيك» نخستين‌بار در مباحث منطقي رايج شد و بدنبال آن در فلسفه نيز كساني همچون ابن‌سينا و سهرودي به استفاده و بحث از آن مبادرت كردند. از مجموع آثار ابن سينا برمي‌آيد كه وي فقط در محدوده تشكيك عامي گام ‌برداشته است. سهروردي نيز كه زمينه تشكيك خاصي را در انديشه ملاصدرا فراهم ساخت، بدليل اعتباري دانستن وجود، به تشكيك در ذات و ماهيت روي آورد؛ نظريه‌يي كه مورد پذيرش ملاصدرا و حكماي مشايي واقع نشد. اگر اصالت، وحدت و تشكيك وجود سه پايه‌ اصلي حكمت متعاليه باشد، تشكيك خاصي و خاص الخاصي، تكميل كننده‌ آن و اوج حكمت متعاليه صدرايي خواهد بود. ملاصدرا ابتدا تشكيك خاصي را در ردّ تشكيك عامي و نظريه‌ تباين وجودات مطرح ساخت و آنگاه به تفسير نويني از آن در قياس با تشكيك خاصي اشراقي همت گماشت. وي ضمن عبور از اين نوع تشكيك و با الهام از انديشه عرفاني و آيات وحياني، به تشكيك خاص الخاصي نايل آمد تا بتواند با تمسك به آن، كثرت موجودات را توجيه نمايد و تفسير جديدي از توحيد ارايه دهد كه همسو با توحيد عرفاني باشد.

The term “gradation” was used first in logical discussions. Later some thinkers such as Ibn Sina and Suhrawardi employed it in the realm of philosophy as well. A study of the collection of Ibn Sina’s works indicates that he only treaded on the path of general gradation. Suhrawardi, who paved the way for particular gradation in Mulla Sadra’s philosophy, considered existence to be mentally-posited. Thus he turned to gradation in essence and quiddity; a theory which was not accepted by Mulla Sadra and Peripatetic philosophers. If principiality, unity, and gradation of existence constitute the three main pillars of the Transcendent Philosophy, particular gradation and particularly particular gradation complete the Sadrian school of philosophy and signify the peak of its excellence. Mulla Sadra initially proposed particular gradation in order to reject general gradation and the theory of the difference of beings. Then he tried to provide a new interpretation for it in comparison to the Illuminationist particular gradation. While rejecting this kind of gradation and through being inspired by gnostic thoughts and the revealed Qur’anic verses, he introduced a particularly particular gradation to justify the multiplicity of existents and provide a new interpretation of oneness which is in line with gnostic oneness.