پويايي‌شناسي برنامه‌هاي توسعه در ايران بعد از انقلاب اسلامي

Dynamics of Development programs in Iran post Islamic Revolution

برنامه‌هاي توسعه، به‌منظور تأثيرگذاري و ايجاد تغيير و بهبود در زندگي مردم كه متضمن ارتقاي منابع، فرصت‌ها و توانمندي آحاد افراد جامعه و نيز بهبود در استانداردها و كيفيت زندگي است، نوشته مي‌شوند. آن‌ها مبتني‌‌بر سياست‌هايي هستند كه در قالب‌هاي انضمامي‌تر اهداف معين و مواد قانون برنامه كه مبناي برنامه‌ها و طرح‌هاي اجرايي هستند، بروز مي‌يابند. در همين زمينه، برنامه‌ريزي به‌مثابۀ سازوكاري است كه امكان تغيير و بهبود مورد نظر برنامه را ممكن مي‌سازد. پويايي برنامه‌هاي توسعه، ريشه در عوامل و شرايط گوناگوني دارد. پويايي‌شناسي برنامه‌هاي توسعه، نه‌تنها ما را از پويايي‌هاي دروني هر برنامه آگاه مي‌سازد، بلكه امكان فهم شرايط و عواملي را نيز كه موجد اين پويايي‌ها در محيط بيروني برنامه‌ها هستند، در پي دارد. در اين نوشته، در پي بررسي و بيان روند و پويايي هستيم كه برنامه‌هاي توسعه در ايران بعد از انقلاب اسلامي تجربه كرده‌اند. موضوع مقاله، با بررسي مسائلي مانند صورت‌بندي پويايي‌هاي برنامه‌ها و چگونگي روند اين پويايي‌‌ها در قالب پنج برنامۀ بعد از انقلاب اسلامي دنبال شده است. اين پويايي در قالب تفاوت در نامگذاري برنامه‌هاست كه معمولاً از جانب دولت‌هاي وقت مطرح شده و ناشي از مواجهۀ متفاوت دولت‌ها با قانون اساسي به‌عنوان قانون پايه است. پويايي زماني برنامه‌ها در ايران بعد از انقلاب اسلامي، به‌‌لحاظ دو دورۀ زماني دهه بدون برنامه و سال‌هاي برنامه، پويايي برنامه‌ها و دوره زماني دولت‌ها (ناهم‌‌ترازي زماني و فكري)، پويايي رويكردها و راهبردهاي اختيارشده كه نشان از ناهمساني جهت‌گيري و راهبرد برنامه‌هاي توسعه در بعد از انقلاب اسلامي دارد، پويايي اهداف و اقدام‌‌هاي برنامه‌ها و درنهايت، پويايي دوره و شرايط زماني دورۀ بعد از انقلاب، جنگ، سازندگي، اصلاحات و نقد اصلاحات بررسي مي‌‌شود. تجربه نشان مي‌دهد كه معمولاً ناقدان برنامه‌هاي توسعه درمورد نبود شناخت لازم از پويايي‌شناسي برنامه‌ها نام مي‌برند، اما كمتر به اين موضوع كه چرا چنين امري واقعيت پيدا نكرده، وارد شده‌اند. به‌نظر مي‌رسد ريشۀ اين نقيصه را بايد در واقعيت‌هايي مانند نبود بحث‌هاي نظري و روشمند دربارۀ درك درست شرايط اجتماعي تاريخي و داشته‌ها و نداشته‌‌هاي جامعۀ ايراني دانست. نبود تعاطف فكري، جزيره‌اي و قبيله‌اي‌‌انديشيدن هم در اين وضعيت سهم ويژه‌‌اي دارد. روشن است كه به ميزاني كه در تدوين برنامه‌هاي توسعه، به‌ويژه در مقام امكان‌پذيري و اجرا، نيازمند درك و تحليل درست شرايط جامعۀ ايراني هستيم، به همان ميزان و چه‌بسا بيشتر، محتاج تحليل درست و سازگاري با شرايط خارجي و بين‌المللي هستيم. امري كه همواره يا مورد غفلت بوده است، يا اينكه به‌قدر كافي مورد اعتنا و اهتمام نبوده و اين خود عنصري مؤثر در ايجاد انحراف و تغيير مسيرهايي است كه ناكارايي برنامه‌ها را در پي داشته است.

Development programs formulated in order to influence and create change and improvement in people's lives, that entails the promotion of resources, opportunities and capabilities different sections of the population, as well as an improvement in the standards and quality of life. They are based on policies that presented in form concrete objectives and articles program. This policies and objectives are basis for projects and so a mechanism that allows the realization of the desires of program and improvement in social life. The with design dynamics programs development, the first thing that reminder in mind is this fact that we are faced with a process. Dynamics of development programs not only makes us aware of the dynamics within each program but also understand the conditions and factors that create the dynamics in the external environment applications are possible. In this essay tries to explore and express the dynamics experienced in development plans in Iran after the Islamic Revolution. The questions are:  Formation dynamics programs and How this dynamic process in the form of five programs have been pursued after the Islamic Revolution. The dynamics in the forms: Differences in naming programs that usually raised by the government and Caused by different governments faced with the constitution as a basic law. Dynamics programs in Iran after the Islamic Revolution discussed in terms of time that is divided into two periods: decade without a plan and period with plan. So aapproach imbalance and periodic governments, unevenness of orientation and strategy development plans and situation of the period after the revolution, war, reconstruction, reform and criticism of the reform. Experience shows that usually critics about the lack of necessary knowledge of the dynamics of development programs are called but less than why not find such an entry have found the truth. It seems that the root of this deficiency should inquiry in realities such as: lack of theoretical and methodological discussions was recognition of the understanding of social conditions social historical and Iran's haves and have nots of society. Not interactive intellectual and tribal thinking in this situation are critical contribution. Certainly, to the extent that in the formulation of development programs, especially in the feasibility and implementation, we need to understand and analyze the true situation of Iranian society, also we need to understanding and analysis and external concerns and adapt with conditions international. The matter has been neglected or not enough about the not thought, and this neglect is an effective element in creating diversion and change paths that lead to the inefficient programs.