تغييرات مكاني و زماني شاخص‌هاي كيفي آبخوان دشت دهلران، استان ايلام، براساس سازندهاي سنگ‌هاي رسوبي

Spatial and Temporal Variability of Quality Parameters of the Dehloran Plain Groundwater, Ilam, based on sedimentary rocks formations

آب زيرزميني اهميت بالايي براي تامين آب شيرين در جهان دارد. در اين مطالعه، شاخص هاي كيفي آب زيرزميني دشت دهلران شامل: كاتيون ها، آنيون ها، هدايت الكتريكي (EC)، غلظت كل مواد جامد محلول (TDS)، سختي كل (TH)، نسبت جذب سديم (SAR)، درصد سديم (%Na) وpH در يك دوره آماري پنج ساله (13921388) در 10 حلقه چاه اكتشافي سازمان آب منطقه اي استان ايلام در تعداد 100 نمونه بررسي شده است. غلظت كاتيون ها به ترتيب به صورت Ca2+> Na+> Mg2+> K+ و غـلظت آنيـون ها به ترتيب به صـورت Cl> SO42> HCO3مي باشد. در دوره پنج ساله كم ترين و بيش ترين مقدار شاخص هاي كيفي آب زيرزمـيني دشت به اين صـورت مي باشد: ميكروموهس بر سانتي متر 7811946EC=، ميلي گرم بر ليتر 5233614TDS=، ميـلي گـرم بر ليتر3020246TH=، 64/1119/1SAR=، ميلي گرم بر ليتر 02/6538/7Na%= و 95/789/6pH=  . نتايج نشان مي دهد آب زيرزميني دشت دهلران از لحاظ شاخص هاي كيفي: هدايت الكتريكي (EC)، غلظت كل مواد جامد محلول (TDS) و سختي كل (TH) براي آشاميدن و كشاورزي مناسب نمي باشد، ولي از لحاظ نسبت جذب سديم (SAR) و pHمشكل ندارد و براساس استانداردهاي ويلكاكس و شولر براي آشاميدن و كشاورزي قابل استفاده است. نتايج نشان مي دهد كه مقدار SAR ضريب همبستگي بالايي (69/0) با يون سديم دارد و اين همبستگي نشان دهنده جانشيني يون سديم به جاي يون هاي كلسيم و منيزيم در خاك هاي كلوئيدي مي باشد. سازندهاي سنگ هاي رسوبي منطقه در كيفيت آب زيرزميني دشت دهلران نقش اصلي را دارند. سنگ هاي تبخيري و گچي (سازند گچساران) و كربناتي (سازند آسماري) سبب كاهش كيفيت آب شده است. همبستگيبين HCO3 با Mg2+ (45/.) و باCa2+ (16/0) نشان مي دهد كه احتمالا سازند آسماري منطقه در تامين Mg2+  آب زيرزميني دشت دهلراننسبت به Ca2+ نقش بيش تري داشته است. مي توان اظهار داشت منشاء كاتيون هاي اصلي (Ca2+، Na+) و آنيون هاي اصلي (Cl، SO42) آب زيرزميني دشت دهلران، سازند تبخيري گچساران مي باشد و منشاء آنيون و كاتيون با فراواني نسبي پايين تر (HCO3و Mg2+) سازند آسماري است. منشاء بخشي از كاتيون Mg+2مي تواند واحدهاي شيلي و مارني سازندهاي پابده و گورپي باشد. سنگ هاي آواري (= سازند بختياري) نقش موثر در كاهش كيفيت آب زيرزميني دشت دهلران نداشته است.

Groundwater has important role to supply fresh water in the world. In this study, chemical quality parameters of the Dehloran plain groundwater including: cations, anions, the electrical conductivity (EC), concentration of total dissolved solids (TDS), total hardness (TH), sodium absorption ratio (SAR), percent of sodium (Na%) and PH were studied in a 5years period (20102014) in the 10 wells and 100 samples of Water Organization of the Ilam Province. Cations concentrations is as Ca2+> Na+> Mg2+> K+ and Anions concentration is as Cl > SO42 > HCO3. In the five years period (20102014). The maximum and minimum of groundwater quality in the Dehloran Plain are as: EC = 9467811 (μmohs/cm), TDS = 6145233 (mg/l), TH = 2463020 (mg/l), SAR= 1.1911.64, percent of sodium (Na %) = 7.3865.02 % and PH = 6.897.95. According standard indexes of Shoeller and Wilcoks, the Dehloran plain groundwater about some quality parameters such as: the electrical conductivity (EC), concentration of total dissolved solids (TDS) and total hardness (TH) is not appropriate for potable and agriculture, but it have not any problem about sodium absorption ratio (SAR) and PH, can be considered as appropriate for potable and agriculture consumption. Results show that the SAR having high correlation coefficient (0.69) with sodium ion. This correlation shows sodium ion emplace calcium and magnesium ions in colloidal soils. The sedimentary rocks formations have effective role in variation of quality of groundwater in the Dehloran Plain. The gypsum and evaporated rocks (Gachsaran formation) and carbonate rocks (Asmari formation) have caused to decrease groundwater quality. Correlation between HCO3 with Mg2+ (45%) and with Ca2+ (16%) show that the carbonate – dolomitic Asmari formation may be has been more effective role in produce of  Mg2+ than to Ca+2.  We can suppose that origin of major cations (Ca2+, Na+) and major anions (Cl , SO4+2) of the Dehloran plain groundwater are evaporatic Gachsaran formation and origin of  anions and cations with low abundance (Mg+2 and HCO3) are carbonate – dolomitic Asmari formation. Origin of some parts of the Mg+2 cations can be marly and shaly members of the Pabdeh and Gorpy formation. The detrital rocks (Bakhtiari conglomerate) have been not effective role in decrease Dehloran plain groundwater quality.