رابطه دين و اخلاق نزد معتزله

The Relationship between Religion and Ethics in the View of the Mu‘tazilite

در فرهنگ اسلامي، معتزله نخستين گروهي بودند كه روش عقلي را بكار گرفتند و عقل‏ را يگانه ابزار شناخت‏ حقيقت و مستقل از دين دانستند تا جايي كه با عنوان پيروان «شريعت عقل» از آنها ياد شده است. معتزله براي عقل، قداست قايل شدند و گفتند انسان وقتي عقلش كامل شود، حقايق اساسي را درك ميكند و اين حقايق اساسي، معرفت خدا و معرفت خير و شر است. از جهت ديگر، آنها وحي را انكار نكردند وليكن معتقد بودند كه جايز نيست وحي مخالف عقول ما باشد و از آنجا كه سابقه عقل در انسان از سابقه وحي بيشتر است، پس عقل نور است و بدون آن نميتوان هدايت شد. هدف از وحي، اين است كه معرفت عقلي را بيفزايد و آن را دقيقتر كند. معتزله به اين نتيجه‌گيري رهنمون ميشود كه عقل مقياس وحي است و اين از مهمترين مبادي نزد آنان است. بر اين اساس ميتوان گفت نزد معتزله، اخلاق، مبتني بر عقلي است كه مقدم بر دين ميباشد. قاعده مشهور معتزله اين است: «الفكر قبل ورود السمع». معتزليان متكلمند و متكلم به انسان عاقل بعنوان شخص مكلّف در برابر خدا نگاه ميكند. آنان در خصوص نياز انسان به وحي در آغاز تكليف، عقل بشر را كافي ميدانند. نوشتار حاضر به تبيين رابطه دين و اخلاق نزد آنان ميپردازد.

In Islamic culture, the Mu‘tazilite were the first group who employed the rational method and considered the intellect to be the sole means of knowing the truth and to be independent from religion. That is why they have been referred to as the followers of the “religion of the intellect”. The Mu‘tazilite granted a kind of sanctity to the intellect and maintained that when human beings perfect their intellect, they can perceive essential truths, which consist of the knowledge of God and the knowledge of the good and evil. On the other hand, they never denied revelation but believed that it cannot be in contrast to human intellect. They also stated that since the intellect has a longer history than revelation, it is identical with light, without which no one can be led to the right path. The purpose of revelation is to increase intellectual knowledge and make it more accurate. The Mu‘tazilite, thus, concluded that the intellect is the criterion for revelation. This idea was one of their most important principles. Hence, it can be said that, for this group, ethics is based on a kind of intellect which is prior to religion. One of their most famous principles is, “thinking before hearing”. The Mu‘tazilite are mutikallim, and a mutikallim looks at the intellectual human being as a responsible individual before God. They consider the intellect to be sufficient regarding Man’s need to revelation at the outset of obligation. This paper deals with Mu‘tazilites’ view of the relationship between religion and ethics.