مباني نظري و كاركردهاي عملي جايگاه مخاطب در نگاه سخنوران

The Theoretical Basics and Practical Functions of the Addressee's Position in the View of Poets

مجلس گويي ريشه دارترين سنت فرهنگي و گسترده ترين شيوه نشر و ترويج باورهاي ديني، اخلاقي و آيين زندگي است و مهم ترين ابزار تعليم و تربيت در گذشته بوده است و آثار بسياري در ادبيات فارسي برآمده از مجالس عرفاني است. اين سنت كه هم اكنون نيز يكي از كارآمدترين رسانه‌هاست، بر محور مخاطب شكل مي گيرد و بسياري از ويژگي هاي ساختاري و محتوايي آن، متاثر از نگاه مداوم به مخاطب است. اين جستار با گزينش دسته اي از آثار برجسته در زمينه مجلس گويي (مانند آثار عين القضات، احمد جام، بهاء ولد، مولوي، سلطان ولد و...) و بر اساس اهميت عنصر مخاطب در اين متون، به واكاوي شيوه هاي شناخت و برآورد گويندگان اين مجالس از مخاطبان پرداخته است. با توجه به مخاطب، سخنِ مجلس گويان در گفت و گو با عام و خاص، نوسان داشته است و لحن ايشان نيز در خطاب ها، شيوه هاي پرسش و تنبيه و تحذير تغيير يافته است. توجه سخنوران به ماهيت كلام و بيان ظرايف و دقايق سخن، توصيف ويژگي هاي مخاطب حقيقي، سنجش ظرفيت مخاطب و رعايت اقتضاي حال وي، حاصل نگاه ويژه مجلس گويان به مخاطب است. افزون بر اين، كاربرد انواع حكايت ها و تمثيل ها، بهره گيري از موسيقي واژه ها و ايجاز و سادگي سخن رهاورد نگاه به مخاطب است.

"MajlesGouei" is the most deeplyrooted cultural tradition and the most extensive method for propagating religious and moral beliefs as well as the manner of life, and was the most important educational tool in the past so that many works in Persian literature originate from mystical "Majales". This tradition which is still one of the most efficient media takes form on the basis of addressee and many of its structural and semantic features are under their influence. Selecting a number of prominent works of this genre (like the works of Eyn alQozat, Ahmad Jam, Baha Valad, Molavi, Sultan Valad, etc.) and based on the significance of addressee in these texts, this paper explores how the writers of these texts take cognizance of and evaluate the addressees. Considering the addressee, the language of these writers fluctuate in dialogue with the lay people and the elite, and their tone also changes in addressing, interrogations and admonition as well as warning. Paying attention to the nature of discourse and stating its delicacies, describing the features of a true addressee, assessing their capacity and respecting their conditions are the results of special look of such writers to addressee. Moreover, using various kinds of tales and allegories, employing the music of words and the brevity and simplicity of language are other fruits of such a look.