نقد رويكرد هجويري به حلاج با تأملي در كشف‌المحجوب

Analysis of Hojviri’s apparoch to Mansur AlHallaj Based on Kashf alMahjoub

هجويري در كشف‌المحجوب بزرگ زاده اي دين ورز، پشمينه پوشي بي‌خرقه و صوفي‌ آزاد از رسوم است. داوري هاي او درباره مشايخ گذشته و هم‌روزگارش با تأمل و شناخت همراه است. يكي از اين مشايخ، حسين‌ بن‌ منصور‌ حلاج است كه به گواهي تاريخ، وابستگان دستگاه خلافت عباسي مخالف او بوده‌اند. پيروان حلاج در طول تاريخ از مجازات ايمن نبود‌ه‌اند. بزرگان تصوف نيز به مقتضاي زمان، پوشيده و به اشاره در باب او سخن گفته‌اند. برخي متصوفه مثل سراج طوسي و قشيري با ذكر سخنان حلاج به دنبال راهي براي جلوگيري از حذف كامل او از فهرست مشايخ اهل تصوف بوده‌اند. عملكرد هجويري تا ‌اندازه اي ظريف تر و رندانه تر است؛ زيرا با ذكر احوال او در باب «في ذكر ائمتهم من اتباع التابعين»، به‌مناسبت و احتياط، دين و اعتقاد او را تأييد مي كند؛ هجويري حتي ذكر‌نكردن نام حلاج را در كتاب خلاف رسم امانتداري مي‌داند. اين پژوهش تأملي در تحليل نگاه هجويري به حسين ‌بن‌ منصور‌حلاج بر پايه اشارات او در كشف‌المحجوب است. با بررسي و تحليل شواهد، ساختار پژوهش در نه بخش تنظيم شد: سابقه آشنايي هجويري با حلاج، رويكرد هجويري به آراي موافقان و مخالفان حلاج، ارتباط حلاج با مشايخ عصر خود و دليل رانده‌شدن حلاج، انگيزه طرح حلاجي ديگر، حلاج و ملامتيه، رد احتمال اعتقاد حلاج به حلول، رد اتهام ساحري و اثبات كرامت حلاج و ناپذيرفتني هاي حلاج.

This study is a meditation in Hojviri’s Apparoch about Hallaj that based on his implicit Comments. By analysis of evidences, research structure was offered in nine part: acquaintance history between Hojviri and Hallaj, Hojviri’s apparoch to agree and disagree views about Hallaj, Hallaj relationship with suifis and the reason of their denial, Motivation plan of another Hallaj, Hallaj and Mlamtyh, Rejection of Hallaj Transduction Belief, Rejection of Hallaj magic accusation, Proofing dignity of Hallaj, unacceptable opinions of Hallaj.