بررسي دو متغير طريقت‌هاي صوفيه و مهاجرت بر گسترش تشيع در ميان كردها در چند قرن اخير

عوامل مختلفي در روند گسترش تشيع در مناطق خاصي از نواحي كردنشين در چند قرن اخير‌، مؤثر بوده‌اند؛ از جمله: نقش حاكمان و پادشاهان در حمايت از بسط تشيع در نقاطي از كردستان‌، قرار گرفتن بخش‌هايي از نواحي كردنشين در مسير زوار شيعي به عتبات عراق‌، اسكان تاجران و علماي شيعي در مناطق مشخصي از كردستان و نفوذ عقايد غلات شيعي در ميان طوايفي از كردها همچون كردهاي اهل حق‌، صارلي‌، شبك‌، بجوران و علوي. اما در اين روند‌، نقش مهاجرت طوايف خاصي از كردها به مناطق شيعه‌نشين و پيروي گسترده كردها از افكار و عقايد طريقت‌هاي صوفيانه، در رشد عقايد شيعي و به تبع آن گسترش تشيع در مناطق كردنشين‌، از جايگاه خاصي برخوردار است. اين نوشتار، ميزان تأثير متغيرهاي مهاجرت و سلطه فراگير طريقت‌هاي صوفيه بر جامعه كردستان را در رشد تشيع در ميان كردها تحليل مي‌كند. مظاهر مشترك ميان طريقت‌هاي صوفيه و تشيع در كردستان‌، يكي از عوامل تأثيرگذار در گرايش طوايفي از كردها در چند قرن اخير به پذيرش مذهب تشيع بوده است؛ زيرا در زير سلطه دامن‌گير آداب و مناسك طريقتي بر كردستان‌، نمادها و مظاهر بسياري از عقايد شيعي در ميان كردها رواج يافته و تبعيت كردها از مذهب امام شافعي را تا حد تكفف در نماز‌، كيفيت انجام‌دادن وضو و اداي اذان، تنزل داده بود. كردهاي پيرو طريقت در موضوع توسل‌، زيارت قبور‌، تبعيت از شيخ طريقت و غيره، مانند شيعيان عمل مي‌كردند و در فضاي چنين اعتقادي، اختلاف چنداني با شيعيان احساس نمي‌كردند. بنابراين طريقت‌هاي نقشبندي‌، قادري‌، نعمت‌اللهي‌، جلالي و بكتاشي شايع در سراسر مناطق كردنشين‌، زمينه ورود افكار و عقايد شيعي به كردستان را فراهم ساختند و در قالب افكار و عقايد صوفيه‌، مروج عقايد شيعي در ميان كردها بودند. هم‌گرايي و نزديكي عقايد طريقت و تشيع‌، نزديكي هرچه بيش‌تر طوايفي از كردها به مذهب تشيع را فراهم نمود و رشد تشيع در ميان طوايفي از كردها به‌خصوص كردهاي نواحي جنوب كردستان را بدنبال داشت. عامل مهاجرت طوايف كرد، در رشد تشيع در ميان گروه‌هايي از ايشان نيز انكارناپذير است. تحت تأثير محيط جديد زبان‌، فرهنگ‌، پوشش‌، آداب‌، رسوم و گرايش‌هاي مذهبي طوايف مهاجر تغيير مي‌كرد. اين نوشتار، ميزان تأثير اين عامل را نيز بر رشد تشيع در مناطق خاصي از كردستان را بررسي كرده و زواياي مختلف آن را تحليل نموده است.