از هوشمندي تا خردمندي: نقدي بر تلقي نظام تربيتي از فناوري

From intelligent to intellect: criticism of education’s view to technology

مقاله حاضر كه از بُعد روش‌شناسي تحقيق، تحليلي، از منظرِ هدف، نظري، و از نظرِ نوع، كيفي به‌شمار مي‌رود، به دنبال تحليل و طبقه‌بندي ديدگاه‌‌ها و رويكردهاي فلسفي و تربيتي در قبال استفاده از فناوري‌هاي نوين در حوزه تعليم و تربيت است. در اين زمينه دو سوال اساسي مطرح اين است: آيا فناوري يك پديده ارزشي است يا غيرارزشي؟ و دوم اينكه، در به‌كارگيري فناوري كدام‌يك از سه عامل عمده زير نقش تعيين‌كننده را به عهده دارند: كاربر، عوامل اجتماعي، و يا عوامل فناورانه؟ بسته به ديدگاه‌هاي مختلف فلسفي و تربيتي، پاسخ‌هاي متفاوتي براي اين دو سوال ارايه مي شود. مقاله حاضر ضمن طبقه‌بندي پاسخ‌هاي مطرح شده، درصدد روشن كردن موضع نظام آموزش و پرورش كشور در اين زمينه است؛ لذا سوال‌هاي زير را پي‌گيري مي‌كند: پاسخ نظام آموزش و پرورش ايران به دو سوال فوق چيست؟ تاكيد بر استفاده "هوشمندانه از فناوري" در سند تحول بنيادين آموزش و پرورش، بر چه برداشتي از فناوري استوار است؟ تحليل محتواي سند تحول، و همچنين تجربه چند دهه گذشته حاكي از آن است كه نظام آموزش و پرورش در مقام نظر و عمل، از رويكرد ابزارگرايي پيروي كرده است كه با نقدهاي جدي مواجه است. در انتها ضمن هشدار نسبت به پيامدهاي نامطلوب پيروي از ديدگاه‌ها ابزارگرايي، پيشنهاد شده است كه فناوري به‌طور همه جانبه مورد بررسي و تامل قرار گيرد و از ديدگاه‌هاي تركيبي و جامع‌نگر پيروي شود.

This article has been originated from an analytic, theoretical and qualitative research. The aim of this study was analysis and classification of views and approaches toward application of modern technologies in education. There are two main questions: Is technology a cultural-value phenomenon? And second one, which determiner has main role in usage and distribution of technology: user, society, technology? In regard to different philosophical and educational views, there would be different responses. In addition to classifying different responses, this article tried to explain Iranian educational system’s states in regard to these two questions. To what extent does the “Document of Fundamental Reform of Education” emphasize on "intelligent application of technology"? And on what meaning of “technology” is rooted? Analyzing the Document content and exploring the past two decades experiences showed that Iran’s education system, theoretically and practically, has followed instrumentalism approach. At the end, in addition to warning about negative outcomes of using instrumentalism, the article, suggested that “technology” should be seen from different perspectives, and for education system it is better to have a comprehensive approach in study technology.