بازخواني گزارۀ «إنّما البيعُ مثلُ الرِّبا» تحليلي سه سطحي مبتني بر زبان‌شناسي نقشگرا

يكي از گزاره‏هايي كه توجه مفسران را به خود جلب كرده، «إنّما البيعُ مثلُ الرّبا» است؛ تنها گزاره‏اي كه به صورت بي‏واسطه بازتاب‏دهنده جايگاه «ربا» در بافت اقتصادي شبه‏جزيره در عصر نزول است. به رغم تفاوت آراي مفسران پيرامون اين گزاره، همگي به دليل تشبيه بيع به ربا بر غيرطبيعي بودنِ چينشِ واژگان در اين گزاره متفقند. مطالعه حاضر تلاش دارد با بهره‏گيري از نگره نقشگراي مايكل هاليدي دست به بازخواني اين گزاره زند. هاليدي، سه كاركرد ذاتي زبان را كه فرانقشِ «متني»، «انديشگاني» و «بينافردي» هستند، شناسايي كرده و متناظر با آنها، سه لايه معنايي را براي هر گزاره ساماندهي كرده است. فرانقش متني نشان مي‏دهد كه «بيع» هنگام توليد اين گزاره، پديده‏اي نو، و «ربا» پديده‏اي شناخته در بافت اقتصادي شبه‏جزيره بوده است. نيز فرانقش انديشگاني حكايت از آن دارد كه گويندگان اين گزاره از «فرآيند رابطه‏اي» كه كاركرد تعريفِ هويت را داراست، بهره برده‏اند. هنگامي به تعريف يك پديده چون بيع روي آورده مي‏شود كه نو و ناشناخته باشد. فرانقش بينافردي نيز نشان مي‏دهد، گويندگان اين گزاره با استفاده از اداتِ «إنّما» به عدم حتميت خويش به مفاد اين گزاره اذعان كرده‏اند. بنابراين مبتني بر نگره نقشگراي هاليدي، كيفيت چينش واژگان در اين گزاره، غيرطبيعي نبوده، بلكه در هنگامه توليد اين گزاره، براي مخاطبان قابل فهم و بازتاب‏دهنده بافت اقتصادي شبه‏جزيره بوده است.