تحليل جامعه‌شناسانه وقوع انقلاب اسلامي؛ با تأكيد بر نظريه محروميت نسبي تد رابرت گر و انديشه‌هاي امام خميني (ره)

Sociological Analysis of Islamic Revolution with Emphasis on Ted Robert Gurrs Relative Deprivation Theory and Imam Khomeinis Thoughts

بررسي تحولات و وقايع ايران قبل از انقلاب اسلامي، مبيّن اين قضيه است كه سياست‌‌هاي توسعه‌زا و شبه‌مدرنيسم پهلوي به‌جاي هدف‌ قرار دادن رضايت اجتماعي و رفاه اقشار مختلف جامعه، درصدد ضربه ‌زدن و ادغام اجباري سياسي آن‌ها گام برمي‌داشت. اين بررسي با تمسّك بر چارچوب نظري محروميت نسبي نمايان مي‌سازد كه جهت‌گيري‌‌هاي كلي سياست‌‌هاي رژيم پهلوي از دهۀ 1330، در آنچه مي‌توان از آن به‌عنوان مشكل «تلۀ بنيان‌گذار» ياد كرد، باعث محروميت نسبي مردم شده كه زمينه را براي نارضايتي و خشم آن‌ها، به‌عنوان شرط لازم براي وقوع انقلاب فراهم مي‌كرد. با توجه به عدم تناسب ميان دولت و جامعه، ديدگاه تجددگرايانه اسلامي امام خميني(ره) به‌مثابه شرط كافي، زمينه را براي وقوع انقلاب سياسي در جهت سمت‌گيري استقلال، آزادي و جمهوري اسلامي موردنظر مردم در يك ائتلاف چندطبقه‌اي به وجود آورد. بدين‌سان مقاله حاضر به روش كيفي و با رويكرد توصيفي تحليلي، ابتدا به تشريح نارضايتي و ناكامي اقشار جامعه در قالب محروميت نسبي مي‌پردازد. سپس تلاش مي‌كند تا به ارائه تحليلي از منظر جامعه‌شناسي سياسي در ارتباط با منشأ و علل اين نارضايتي در دورۀ پهلوي دوم مبادرت ورزد. در نهايت نشان داده خواهد شد كه ديدگاه متجدّدانه اسلامي امام خميني(ره) به‌مثابه كنش‌يار و سياستمداري پساحياتي به ترسيم انقلاب سياسي همّت گماشته است.

The review of developments in Iran before the Islamic Revolution shows that Pahlavis socalled developmental and pseudomodernist policies, instead of targeting peoples social satisfaction and wellbeing, aimed at their forced political integration. This review by focusing on the theoretical framework of relative deprivation demonstrates the fact that the general orientation of Pahlavi regimes policies since the 1330s, which can be considered as Founders Trap, caused the relative deprivation, discontent and anger of the people, a necessary condition for revolution. Due to the mismatch between the state and society, modernist Islamic views of Imam Khomeini acted as sufficient conditions to create the groundwork for a political revolution. By utilizing qualitative method and descriptiveanalytical approach, the article first tries to explain the discontent and frustration in society in terms of relative deprivation. It then tries to provide an analysis from the perspective of political sociology in connection with the origin and causes of this discontent during the second Pahlavi reign. Finally, it is shown that Imam Khomeinis modern views acted as catalyst in the occurrence of the Revolution.