بررسي زمين‌شيمي بازالت‌هاي جوان آذربايجان‌شرقي (شمال ‌باختري ايران)

Geochemical study of young basalts in East Azerbaijan (Northwest of Iran)

بازالت‌هاي جوان آذربايجان‌شرقي در پهنه البرز باختري آذربايجان جاي گرفته‌اند. تكاپوهاي آتشفشاني از پليوسن تا كواترنري با بيرون‌آمدن گدازه‌ها از سيستم‌هاي شكستگي و گسل‌ها روي داده است. سنگ‌ها اليوين‌بازالت و تراكي‌بازالت هستند. كاني‌هاي اصلي آنها اليوين، پيروكسن، پلاژيوكلاز در خميره‌اي شيشه‌اي و يا ريز‌بلور هستند. بافت اين سنگ‌ها هيالوپورفيريتيك و هيالوميكروليتيك پورفيريتيك با درشت‌بلورهاي اليوين‌ها است. عناصر كمياب و خاكي نادر در نمودار‌هاي عنكبوتي، نسبت بالايي از LREE/HREE را نشان مي‌دهند. شيب منفي در نمودار عناصر خاكي نادر نشان‌دهنده سرشت آلكالن آنهاست. در نمودارهاي زمين‌ساختي، بازالت‌هاي منطقه مرند در گستره IAB، اهر، هريس، كليبر و ميانه در گستره OIB و بازالت‌هاي سهرل در گستره CRB جاي گرفته‌اند. نمونه‌هاي مرند و سهرل از خاستگاه گوشته‌اي سنگ‌كره‌اي سست‌كره‌اي، با نرخ ذوب 2 تا 5 درصد، هريس، اهر، كليبر با همان خاستگاه با نرخ ذوب‌بخشي 1 تا 2 درصد و نمونه منطقه ميانه نيز از ذوب‌بخشي 10 تا 20 درصد از گوشته سنگ‌كره‌اي پديدآمده‌اند و چه‌بسا نشان‌دهنده ژرفاي كم گوشته و نرخ ذوب بالاي آن است. برپايه نمودار‌هاي پهنه زمين‌ساختي، نمونه‌ها در گستره كمان‌هاي پس از برخورد جاي گرفته‌اند.

The young basalts in East Azerbaijan are placed in West Alborz – Azerbaijan zone. Volcanic activities have extended from the Pliocene to the Quaternary by eruption from fracture systems and faults. Rocks under study are olivinebasalt and trachybasalts. The main minerals are olivine, pyroxene, plagioclase set in glassy or microcrystalline matrix and olivine are present as phenocryst. The textures in the studied rocks are mainly hyaloporphyric, hyalomicrolitic and porphyritic. Trace elements and rare earth elements on spider diagrams have high LREE/HREE ratio. Rare earth elements on diagram display negative slope indicating alkaline nature for the basalts under study. As it may be observed, on tectonic diagrams, the Marand basalts are placed on Island Arc basalt (IAB) field, whereas the Ahar, Heris, Kalaibar and Miyaneh basalts are classified as Ocean Island Basalts (OIB) and finally the basalts of Sohrol area are plotted on continental rift Basalt (CRB) field. The Marand and Sohrol basalts were likely originated from lithospheric astenospheric mantle with 2 to 5 % partial melting whereas, the Ahar, Heris and Kalaibar basalts having same source experienced 12% partial melting rate and the Miyaneh basalts possibly produced from lithospheric mantle with 1020% partial melting rate pointing to shallow depth of mantle and the higher rate of melting. Based on tectonic setting diagrams, all the rocks studied are plotted in post collisional environments.