مشاركت سهم آورد رسوب دامنه ها در الگوهاي مختلف بارندگي به روش تعيين حجم شيارهاي فرسايشي

مقدمه و اهداف : فرسايش خاك يك پديده بسيار پيچيده است، كه دربردارنده فرايندهاي برداشت و انتقال ذرات خاك مي باشد. مهمترين عامل تاثيرگذار اقليمي بر بزرگي فرسايش، تاثير عامل شدت بارندگي آن بر هدررفت خاك است. فرسايش شياري و سطحي نيز جزء زيرفرايندهاي اصلي فرسايش آبي محسوب مي شوند. بديهي است تعيين سهم هر يك از زيرفرايندهاي فرسايش آبي در هر واقعه بارندگي داراي ارزش ذاتي بالايي نظير ارائه مدل هاي فرسايش در كشور است. هدف از اين مطالعه، بررسي تاثير طول دامنه در مقدار سهم فرسايش سطحي و شياري از منابع توليد رسوب دامنه در اراضي مارني (مارن گچي) شيب دار در شدت بارندگي هاي مختلف است. مواد و روشها: به اين منظور از روش تعيين حجم شيارها با روش حجم يابي پارافين مذاب در پايش تغييرات پستي و بلندي هاي ريز حاصل از رواناب در شرايط آزمايشگاهي، در دو طول شيب، دو درجه شيب و سه شدت بارندگي شاخص حوضه، در سه تكرار استفاده شد. نمونه هاي رسوب و حجم رواناب خروجي بعد از شروع رواناب در فواصل زماني يك، دو، سه، پنج، هشت، ده، پانزده، بيست و سي دقيقه اي (به دليل حساس بودن خاك مارن به جريان هاي متمركز و تغييرات ناگهاني در حجم رسوب خروجي) در مدت 30 دقيقه بارش، نمونه برداري شد. داده هاي اندازه گيري شده شامل دبي رواناب، رسوب خروجي از انتهاي فلوم و تعداد شيارها در هر سطح آزمايش بود. نتايج و يافته ها: نتايج نشان داد كه در شدت بارندگي10 ميلي متربرساعت و شيب 22 درصد هيچ گونه فرسايش شياري روي خاك مارن رخ نداد و كليه رسوب خروجي در انتهاي فلوم ناشي از فرسايش سطحي بوده است. با افزايش طول شيب، شدت بارندگي و درجه شيب؛ مقدار كل فرسايش در كليه تيمارها تشديد قابل توجه داشته است؛ به طوري كه نرخ فرسايش سطحي از6-10×2/21 به6-10×527 كيلوگرم برمترمربع برثانيه و فرسايش شياري از6-10×4/19به6-10×3172 كيلوگرم برمترمربع برثانيه افزايش نشان داده است. با افزايش شدت بارندگي، نسبت تغييرات هدررفت به تغييرات بارندگي (هدررفت/بارندگي)، در شدت بارندگي هاي پايين (10ميلي متربرساعت) 5/1برابر و درشدت بارندگي هاي بالا (110 ميليمتربرساعت) حدود پنج برابر رشد نشان داد. نتيجه گيري: در نهايت نتيجه گيري شد دو برابر شدن طول پلات ها، در نسبت سهم فرسايش سطحي تاثيري نداشته وليكن مقدار فرسايش شياري را حدود 1/2 برابر افزايش داده است. بنابراين با رشد پارامترها نسبت سهم فرسايش سطحي ثابت مانده وليكن به سهم فرسايش شياري اضافه شده است. در بارندگي هاي شديد(110ميلي متربرساعت)، فرسايش شياري مقداري حدود90درصد بيلان رسوب دامنه ها را به خود اختصاص داده وليكن فرسايش سطحي، نقشي كم تر از ده درصد از سهم رسوب دامنه را داشته است؛ درصورتي كه در شدت هاي پايين بارندگي (10ميلي متربرساعت)، فرسايش سطحي100درصد رسوب خروجي دامنه را توليد نموده است.