تخمين و ارزيابي ردپاي آب آبي و آب سبز محصولات عمده مورد كشت در حوضه آبريز درياچه اروميه

سابقه و هدف: شاخص ردپاي آب به عنوان يك شاخص جهاني نشان دهنده مقدار واقعي آب مصرفي بر اساس شرايط و اقليم هر منطقه مي باشد. اين شاخص براي اولين بار توسط هواكسترا (2002) معرفي گرديد(7). بعد از آن اين مفهوم به طور گسترده در جهان به كار گرفته شد (فرامرزي و همكاران، 2009؛ اخوان و همكاران، 2009؛ يو و همكاران، 2010؛ عربي و همكاران، 2012؛ گربنز لينز و همكاران، 2013؛ ژو و همكاران، 2015) (4، 1، 13، 3، 5، 11). هدف از اين تحقيق نيز محاسبه ردپاي آب محصولات عمده كشت شده در محدوده حوضه آبريز درياچه اروميه مي باشد. در اين فرآيند به منظور برنامه ريزي كلان و صحيح در بخش كشاورزي و حفظ منابع آب، دو جزء سبز و آبي تفكيك گرديدند. مواد و روش ها: جهت بررسي ردپاي آب محصولات در قسمت هاي مختلف حوضه درياچه اروميه، كل حوضه موردمطالعه به هفت منطقه تقسيم بندي گرديد سپس براي هر منطقه يك ايستگاه به عنوان ايستگاه مبناء انتخاب گرديد. در اين راستاء ايستگاه هاي سلماس، اروميه، مهاباد، تكاب، تبريز، مراغه و سراب به عنوان ايستگاه هاي مبنا معرفي گرديدند. در اين تحقيق براي بررسي ردپاي آب محصولات زراعي در حوضه آبريز درياچه اروميه، پنج محصول عمده در حوضه شامل، گندم، چغندرقند، گوجه فرنگي، يونجه و ذرت مورد بررسي قرار گرفته و رد پاي آب آن ها محاسبه گرديد. از نرم افزار CropWat 8.0 به منظور محاسبه تبخير-تعرق و نياز آبي گياهان استفاده شد. داده هاي مورد نياز جهت محاسبه تبخير و تعرق شامل دماي حداقل، دماي حداكثر، درصد رطوبت نسبي، ساعات آفتابي، سرعت باد و بارندگي در مقياس ماهانه از سازمان هواشناسي كشور تهيه گرديد. پس از مرتب سازي داده ها به نرم افزار معرفي گرديد و ردپاي آب محصولات محاسبه گرديد. يافته ها: نتايج حاصل از محاسبات ردپاي آب در دو جزء (آبي و سبز) نشان داد كه متوسط سالانه آب مصرفي محصولات غالب توليد شده در حوضه حدود m3/ton 3547/83 مي باشد كه از اين مقدار سهم دو جزء آب سبز و آبي به ترتيب 25 درصد و 75درصد مي باشد. همچنين نتايج نشان داد كه در بين محصولات مورد مطالعه، گندم(1874/99 m3/ton) و يونجه (1056/26 m3/ton) بيشترين ردپاي آب را در بين محصولات حوضه دارا بودند. در حالي كه نسبت آب آبي به سبز بالاترين مقدار را براي ذرت علوفه اي و چغندرقند داشته اند. نتايج حاصل از پهنه بندي نيز حاكي از بالا بودن ميزان آب آبي در دشت هاي تبريز و مراغه و قابل توجه بودن ردپاي آب سبز در دشت هاي اروميه و تكاب مي باشد. نتيجه گيري: با توجه به نتايج تحقيق محصولاتي نظير گندم و يونجه كه نسبت آب سبز بيشتري نسبت به ساير محصولات دارند براي كشت در منطقه مورد مطالعه پيشنهاد مي گردد. لازم به ذكر است كه زماني اين امر به صورت موثر عملي خواهد بود كه به بررسي ساير محصولات در اقليم هاي مختلف كشور و در ساير استان ها پرداخته شود و با ديد كلان برنامه ريزي هاي صحيح، هدفمند و يكپارچه در بخش كشاورزي و الگوي صحيح كشت انجام گردد.