اختيار تعميم يافته و بسيط در تحول اخلاقي

عوامل و موانع تحول در اخلاق از مسائل مهم علم اخلاق و تربيت به شمار مي رود. در اين بين، آنچه كمتر بدان توجه شده ويژگي اثرگذاري عنصر «اختيار» است. عمل اختياري انسان را مي توان در قالب «عمل صالح» در قرآن تحليل كرد. فارغ از عوامل اوليه ايجاد انگيزه براي يك عمل صالح، مانند آموزش و تربيت، آنجه در تداوم يك رفتار اخلاقي و نيز تعميم پذيري آن به ساير صفات اخلاقي موثر است ويژگي ارادي بودن و از روي اختيار انجام دادن يك عمل اخلاقي است. نتايج حاصل از اين مقاله نشان مي دهد كه انجام اختياري اعمال صالح از يك سو، به تقويت و تداوم همان عمل منجر مي شود؛ و از سوي ديگر، اراده عادت شده ـ دست كم ـ در برخي صفات اخلاقي، به ساير صفات توسعه مي يابد؛ يعني دارنده يك صفت اخلاقي خاص، در صورت تكرار و تداوم، ساير صفات اخلاقي را هم به سوي خود جلب خواهد كرد. تعميم پذيري اختيار، شامل تحول منفي در صفات ضداخلاقي نيز مي شود. براي مثال، صفت صالح «ذكر» و «هواي نفس» به عنوان مصاديق هر دو گروه بررسي شده است. پژوهش هاي سابق، قرآن و عمدتاً تفاسير در اين زمينه مطالعه و تحليل شده است.