سير تحول قياس خلف از ارسطو تا قطب رازي

The Development of Per Impossibile from Aristotle to Quṭb al-Din Razi

در اين مقاله، تلاش‌هاي منطق‌دانان دوره اسلامي در تبيين رابطه ميان دو بخش قياسي و غيرقياسي‌ِ قياس خلف، مورد بررسي قرار مي‌گيرند و با نگاه به آثار شارحان يوناني ارسطو مانند اسكندر افروديسي و فيلوپونوس و اشاره به ناتواني آنها در تبيين سخنان ارسطو در تحليل اوّل، دو رويكرد كلي در اين زمينه معرفي مي‌شود. در رويكرد نخست كه از سوي افضل‌الدين مرقي ارايه گرديده، رابطه ميان دو بخش قياسي و غيرقياسيِ قياس خلف در چارچوب منطق ارسطويي و بر اساس صورت‌بندي وي از قياس حملي در قالب قياس استثنايي توجيه مي‌گردد. در حالي كه در رويكرد دوم كه از سوي ابن‌سينا ارايه شده و مورد قبول اكثر منطق‌دانان پس از وي قرار ‌گرفته است، رابطه بخش قياسي و غيرقياسي‌ِ قياس خلف بر اساس نوآوري وي در زمينه قياس‌هاي اقتراني شرطي و خارج از چهارچوب منطق ارسطويي تبيين مي‌گردد.

Aristotle took Per Impossibile as a form of Hypothetical Syllogism which was composed of a Syllogistic and a non-syllogistic part. But he didn’t express the relation between these two parts clearly. Alexander of Aphrodisias and Philoponus didn’t add any specific comments to Aristotle’s view. Al-Farabi believed that Per Impossible includes three deductions: two categorical syllogisms and one exceptional syllogism; Avicenna introduced Connective Conditional Syllogism, and, based on it, he explained the relation between two parts that Aristotle propounded in Per Impossible. This interpretation is accepted by many of Islamic logicians, nevertheless Averroes followed Aristotle’s outline and ruled out Avicenna’s Connective Conditional Syllogism. Afd?al al-Din Maraqi took Aristotle’s opinion and clarified the relation between Syllogistic and non-syllogistic parts well, finally Qut?b al-Din Razi modified some aspects of Avicenna’s view.