تفسير صدرالمتالهين از آموزه امر بين امرين بر مبناي مسيله وحدت و كثرت

A Study of Mulla Sadra’s Interpretation of the Theory of Al-Amr Bayn al-Amrayn Based on The Issue of Unity and Multiplicity

صدرالمتالهين مطابق با مباني خود در بحث وحدت و كثرت، و طرح وحدت تشكيكي وجود، به ارايه تفسيري عميق از حديث شريف «لاجبر و لاتفويض بل امر بين امرين» مي‌پردازد. در اين نظر كه تقرير آن با عنايت به معناي «مرتبه» در حكمت صدرايي شكل مي‌گيرد فعل انسان در انتسابي حقيقي هم به خود او و هم به خدا منسوب است. شاهكار صدرا در اين بحث اين است كه او اختيار عين جبر و جبر عين اختيار را براي انسان به تصوير مي‌كشد. در ديدگاه صدرا انسان در افعال اختياري خويش نيز مجبور است؛ ولي اين جبر، موكّد اختيار است و نه منافي آن. در نظر او بر خلاف نظر حكما اولاً خداوند علت بي‌واسطه افعال است نه علت بعيد. ثانياً جبر و اختيار و به عبارتي تشبيه و تنزيه در منتها درجه خود با يكديگر قابل جمع‌اند. تشبيه صدرا از قول حكما به آب ولرم و از قول خودش به جسم فلك، روشنگر اين طرح است.

Mulla Sadra uses his own principles in the debate over unity, multiplicity and graded unity of being to develop a profound interpretation from the noble tradition “There is no compulsion and volition but something in between”. This approach is formed via exposing the meaning of hierarchy in Sadra’s theosophy, human deeds are attributed both to the individual himself and the divine will. His breakthrough in this debate is his depiction of volition as compulsion and compulsion as volition for humans. In this regard, human is obliged to conduct his own volitional action; nevertheless, this compulsion does not reject but approves of volition. For Mulla Sadra, unlike other theosophists, God is the proximate reason behind deeds not the remote one. Secondly, compulsion and volition or, in other words, purification and assimilation are unifiable. Sadra’s assimilation of mild water, according to many thinkers, and to the celestial body confirms this plan.