تحليل سازمان يابي فضايي و تحولات نظام شهرهاي ايراني- اسلامي (مطالعه موردي؛ استان قزوين)

طي چند دهه گذشته، در نتيجه رشد فزاينده جمعيت و به موازات آن رشد شهرنشيني، نظام شهري تحولات عميقي را به خود ديده و بر تعداد سكونت گاه هاي شهري به طور فزاينده اي افزوده شده و در سازمان فضايي نظام شهري تغييراتي ايجاد كرده است. هدف از پژوهش پيش رو تحليل و ارزيابي سازمان‎يابي فضايي نظام شهري استان قزوين و شناخت تحولات جمعيتي آن در سال‎هاي 1355 تا 1390 با استفاده از سه نوع شاخص‎هاي سنجش ميزان نخست شهري، تمركز و تعادل است. نتايج نشان‎دهنده شدت بالاي نخست شهري، تمركز و عدم تعادل‎هاي استان در قياس با كشور در تمامي دوره‎ها به‎ويژه در سال‎هاي ابتدايي است؛ با اين وجود روند نزولي كاهش اين شاخص‎ها در طول دوره مورد مطالعه كه در توافق با روند تجربه شده در كشور است، از كاهش تمركز گرايي جمعيت در شهر قزوين به‎عنوان نخست شهر و افزايش تعادل نظام شهري استان به رغم فاصله بسيار زيادي كه هم چنان با وضع مطلوب دارد حكايت مي‎كند؛ به‎طوري كه شدت نزديك‎تر شدن اين شاخص‎ها به ارقام مطلوب در بازه زماني مشابه براي استان قزوين بسيار بيش تر از كشور بوده ‎است. از دلايل بالا بودن ميزان تمركز نظام شهري استان، سهم بالاي جمعيت شهر قزوين در برابر ساير شهرهاي استان و محدوديت تعداد و اندازه شهرهاي مياني به‎سبب عدم برخورداري از آستانه‎هاي جمعيتي قابل قبول به ويژه در سال‎هاي ابتدايي دوره است. اما سال 1385 به‎عنوان نقطه عطفي در روند تحولات به وقوع پيوسته محسوب مي‎شود زيرا در نتيجه دو برابر شدن تعداد نقاط شهري استان از رقم 12 به 24 و تبديل وضعيت تعدادي از روستاها به نقاط شهري كه حتي جمعيتي كم تر از 5000 نفر دارند، عدم تعادل در نظام شهري استان تشديد شده كه عمدتاً به حساسيت شاخص هاي اندازه گيري ميزان تمركز به آستانه جمعيتي تعريف سكونت گاه ها به عنوان نقطه شهري مربوط است، به‎طوري كه عدم تعادل هاي نظام شهري بر خلاف آن چه كه عموماً تصور مي شود، بيش از آن كه ناشي از بزرگ سري شهر مركز استان باشد، مي‎تواند ناشي از كمبود جمعيت شهرهاي كوچك و تغيير وضعيت سكونت گاه‎هاي روستايي به نقاط شهري بسيار كم جمعيت قلمداد شود.