پترولوژي و پتروژنز گدازه‌هاي بالشي در ناحيه فرومد، شمال خاوري ايران

گدازه‌هاي بالشي افيوليتي فرومد در باختر سبزوار و حاشيه شمالي خرد قاره ايران مركزي رخنمون دارند. اين گدازه‌ها دربردارنده سنگ‌آهك‌هاي پلاژيك با ريزفسيل‌هاي كرتاسه بالايي هستند و در دو گروه سني تورونين پسين- سانتونين و كنياسين- كامپانين پسين دسته‌بندي مي‌شوند. گدازه‌هاي بالشي بازالتي به شكل‌هاي لوله‌اي و غده‌اي هستند و از بيرون به درون هر بالش شامل بخش‌هاي حاشيه‌اي خارجي (ويتروفيري)، مياني (واريوليتي) و دروني (اينترگرانولار) است. هر بخش داراي بافت خاص خود و مجموعه كانيايي از اليوين ± پلاژيوكلاز ± كلينوپيروكسن است. تشكيل بلورهاي اسكلتي به‎ويژه اليوين و به ‌مقدار كمتر پلاژيوكلاز در بخش مياني، نشان از سرعت زياد هسته‌بندي در اين كاني‌ها دارد. سرشت ماگمايي گدازه‌هاي تورونين پسين- سانتونين توله‌ايتي و گدازه‌هاي كنياسين- كامپانين پسين توله‌ايتي- كالك‌آلكالن است. اگر چه غني‌شدگي عناصر LILE، تهي‌شدگي نسبي از عناصر HFSE، غني‌شدگي متفاوت عناصر LREE و روند تغييرات خطي عناصر HREE، نشان از شكل‌گيري گدازه‌هاي بالشي در محيط وابسته به كمان و از منشأ گوشته‌اي ناهمگن با درجات متفاوتي از ذوب بخشي دارد، اما كاهش نسبت‌هاي Th/Yb، La/Nb، Ce/Nb و Ce/Th نشانگر گرايش آنها به محيط‌هاي حدواسط ميان IAB و MORB است. بر خلاف گدازه‌هاي تورونين پسين- سانتونين، افزايش نسبت‌هايLa/Yb و Nb/Yb در گدازه‌هاي كنياسين- كامپانين پسين نشانگر باروري گوشته و كاهش نسبت Nb/Ta و افزايش نسبي Th بيانگر دخالت مذاب حاصل از ذوب بخشي صفحه فرورونده در زايش اين گدازه‌هاست. ژرفاي به ‌دست آمده براي محل ذوب سنگ منشأ گدازه‌هاي بالشي منطقه ميان 40 تا 70 كيلومتر برآورد مي‌شود كه بيانگر ذوب بخشي در محدوده پهنه لرزوليت اسپينل‌دار است. به نظر مي‌رسد تشكيل گدازه‌هاي بالشي افيوليتي فرومد در يك حوضه حاشيه‌اي متمايل به پشت كمان مربوط به پهنه فرافرورانشي رخ داده است.