نقش خدا در نظام معرفت‌شناسي دكارت و اوگوستينوس

The role of God in Augustinian and Cartesian Epistemology

در نظام فلسفي دكارت خدا نقشي محوري ايفا مي‌كند. براي تضمين اعتبار معرفتي كه تأمل‌گر دكارتي به‌دست مي‌آورد، اثبات وجود خدايِ غير فريبكار ضروري است. به عقيده دكارت، وجود چنين خدايي را نه به‌واسطۀ حواس ـ‌كه گاه ما را مي‌فريبد و اعتمادپذير نيست‌ـ بلكه بايد به‌نحو شهودي، يعني به‌نحو پيشيني، اثبات كرد. با توجه به اين نكته، شيوه رويگرداني اوگوستينوس از حواس براي تأمل در باب خدا، راهگشاي دكارت در كشف اصول اوليه فلسفه خود، بدون توسل به حواس بود. براي بررسي نقش خدا در كسب معرفت نزد دكارت و اوگوستينوس، بايد به اين نكته توجه داشت كه اوگوستينوس، همانند افلاطون، كليات معقول را اصل و اساس عالم واقع مي‌داند كه در پرتو اشراق الهي از آنها آگاه مي‌شويم. در واقع، اوگوستينوس خدا را نوري مي‌داند كه بدون او شناخت براي انسان ناممكن است، درحالي‌كه به نظر دكارت، اساس عالم واقع، امور رياضي، يعني جزئيات معقول است كه نه در خدا بلكه در ذهن انسان جاي دارد و متعلق شهود قرار مي‌گيرد و نقش خدايِ غير فريبكار، جز تضمين اعتبار همين معرفت شهودي نيست. با اين حال، دكارت در اثبات وجود اين خداي غير فريبكار از تقسيم‌بندي مراتب ادراك نزد اوگوستينوس بهره مي‌برد. در مقاله پيش رو، با توجه به همين تقسيم‌بندي، به تفاوت نقش خدا و ميزان دخالت فرد در كسب معرفت نزد اين دو متفكر مي‌پردازيم.

Cartesian philosophical system, God has a pivotal role. To secure the credibility of all knowledge the Cartesian meditators acquire, it is necessary to prove there is nondeceiving God. Existence of such God not through belief but via must be proved by intuition that is a priori. Prior to Descartes, thinkers like Augustine, Anselm, Bonaventure, anand Thomas Aquinas, among others, have tried to prove God via philosophical arguments. And Descartes’ contemporaries would hint critically to the effect of Augustine in his thought, especially with regard to God and His role in human knowledge. Setting aside the sensedata to meditate on God by Augustine has inspired Descartes in discovering his own first principles of philosophy without getting help from senses. For Augustine, the intelligible universals, i. e. the Platonic Ideas, are the basis of real world by which we became aware in the light of the divine illumination, while the basis of real world, for Descartes, is but the intelligible particulars, i. e. the mathematical objects. The former are placed within Gods’ Mind, while the latter within the human mind. While the intelligible Universals can not be grasped by Cartesian intuition, the intelligible particulars are only things can readily be intuited “here and now” (using the Hegelian terminology). By studying critically the theory of Illumination and that of Intuition, respectively, in Augustine and Descartes, the present paper tries to show the role of God and that of man in knowledge.