مبناگرايي حداكثري ملاصدرا و توجيه معرفت

Mulla Sadra’s Strong fundationalism and epistemic justification

يكي از نظريه ‌هاي توجيه معرفت كه از ديرينه اي بلند برخوردار است، مبناگرايي حداكثري است. بيشتر فيلسوفان سنتي، از افلاطون و ارسطو در يونان تا فيلسوفان مسلمان و عقل‌گرايان و تجربه‌گرايان كلاسيك دوران جديد و شماري از فيلسوفان معاصر، آن را پذيرفته اند. ملاصدرا نيز در معرفت‌شناسي ديدگاهي مبناگرايانه دارد. البته نبايد اين نكته را فراموش كرد كه مبناگرايي در معرفت‌شناسي غربي بر اساس تمركز بر علم حصولي تصديقي و رها كردن علم تصوري شكل گرفته است و بر اين فرض استوار است كه گويا علم صرفاً تصديق است نه تصور؛ اما ديدگاه صدرا در بستري شكل گرفته است كه علم تصوري مركز توجه بوده و در همين بستر نظريه علم حضوري شكل گرفته است. مهم‌ترين دليل مبناگرايان بر مبناگرايي حداكثري، برهان تسلسل شناختي است كه ملاصدرا با پذيرش ديدگاه مبناگرايانه تقريري از اين برهان اقامه كرده است. او در توجيه معرفت به بديهيات اوليه متوسل مي شود و با استناد به وضوح و تمايز و بداهت آنها، به توجيه ساير باورها مي پردازد. روش وي در رسيدن از نظريات به بديهيات، قياس برهاني است كه كاملاً بر نظريه مبناگرايي حداكثري منطبق است و در نتيجه، اشكالاتي از قبيل عدم معيار گزاره‌هاي پايه، محدود بودن گزاره‌هاي بديهي، فقدان حد وسط مشترك در قضاياي بديهي و ارتباط بداهت و صدق كه بر مبناگرايان وارد است، درباره نظريه صدرا نيز مطرح مي شود. نگاه وجودي ملاصدرا به علم و نقشي كه براي علم حضوري در معرفت‌شناسي در نظر مي‌گيرد، به او اين امكان را مي‌دهد كه به پاسخ‌گويي به اشكالات وارده بر گزاره‌هاي پايه مبادرت ورزد.

Strong foundationalism is considered as one of the theories of epistemic justification with a longstanding history. Most of traditional philosophers including Plato and Aristotle in Greece to the Muslim philosophers, rationalists and empiricists  in the modern classic era, and some contemporary philosophers have accepted this doctrine. Mulla Sadra is also a foundationalist epistemologically. It should be also pointed that the foundationalism in the western epistemology is based on a concentration on judgmental acquired knowledge rather than conceptual knowledge. It is assumed that the knowledge is merely a matter of judgment than conceptual.  However, Mulla Sadra’s view has been established when conceptual knowledge was in the center of attention and on the basis of this knowledge, sapiential knowledge has been considered.  For the most important reason for strong foundationalism is based on the notion of cognitive regress infinitum. He by acknowledging the foundationalism, has defended this theory. Mulla Sadra justified the knowledge by the self evident knowledge and based on their clarity and distinct transparency, he tries to justify the other own beliefs. His approach to pass from self evident knowledge to the speculative is in fact demonstrative syllogism completely adjust to the strong foundationalism. As a result, it could be claimed that Sadras theory is susceptible to be unfettered from the problems such as nonstandard basic propositions,  the limitation of the self evident statements, the lack of common middle term in the self evident propositions and the relationship between the self evident and truth which could be also raised against foundationalism. However, Mullasadra’s existential outlook to the knowledge and  the role of knowledge in presence in his epistemology let him to answer the questions raising against the basic propositions.