تحليل نشانه‌هاي رشد و تباهي در شخصيت فريدون و ضحاك از ديدگاه اريك فروم

An Analysis of the Signs of Growth and Decay in the Characters of Fereydoun and Zahhak from the Viewpoint of Erich Fromm

متون ديني‌ـ‌ ادبي از خير و شر و منبع و مصدر آن سخن‌گفته‌اند و حالت‌هاي رواني‌ـ رفتاري فردي و ريشه‌ها و آثار اجتماعي اين دو نمود متضاد را به‌دقت توصيف كرده‌اند. فردوسي نيز در داستان‌هاي آغازين شاهنامه به فريدون و ضحاك اساطيري و نمادين پرداخته و فريدون را نماد خير، و ضحاك را نماد شر معرفي كرده است. ازديگرسو، روان‌شناسي جديد نيز با استفاده از نظريات فرويد و يونگ به ريشه‌شناسي خير و شر توجه مي‌كند؛ به‌خصوص اريك فروم با روان‌شناسي كاربردي و اجتماعي خود، خير و شر را رشد و تباهي مي‌نامد و نشانه‌هاي آن را در روان ترسيم مي‌كند. فروم هر حالتي را نشانه‌‌شناسي و از آن همچون ابزاري براي شناخت نماد‌هاي رشد يا تباهي آدمي استفاده مي‌كند. مقاله حاضر با روش كتابخانه‌اي به‌تحليل‌ روان‌شناختي داستان فريدون و ضحاك از شاهنامه پرداخته است و نشانه‌هاي خير و شر در زندگي و شخصيت آن دو را، منطبق با نشانه‌هاي رشد و تباهي اريك فروم، سنجيده است. درنتيجه، نشانه‌هاي رشد (عشق به زندگي، عشق به انسان، آزادي از مادر مثالي) را در روان و رفتار فريدون يافته است كه با نمودهاي تباهي (عشق به مرگ، خودشيفتگي، بازگشت به زهدان مادر) شخصيت ضحاك تقابل دارند.

Literary texts are the product of individual unconscious psyche and collective consciousness. In Iranian mythology, Fereydoun and Zahhak are symbols of good and evil. This research is an attempt to demonstrate aspects of growth and decay according to Erich Fromm’s theories. It aims at finding aspects of growth (love of life, love of humanity, freedom from the archetypal Mother) and contrasting them with the manifestations of decay (love of death, narcissism, return to mother’s womb) in respectively the characters of Fereydoun and Zahhak in Shahnameh.